1e Lustrum Vertalersvakschool Amsterdam

De VertalersVakschool leidt op tot literair vertaler. Het Nederlandse onderwijs kent wel verschillende algemene vertaalopleidingen en incidentele cursussen waarin literair vertalen aan bod komt, maar niet één daarvan biedt de mogelijkheid om zich gedurende een langere periode achtereen in het vak literair vertaler te bekwamen. Om deze lacune te dichten, is door de literair vertalers zelf in 2006 de VertalersVakschool opgericht.

De school heeft ook een interne missie. De vertaaldocenten zijn zelf werkzaam als literair vertaler en het onderwijs op de VertalersVakschool biedt hun daarom neveninkomsten. Juist deze nevendoelstelling was voor het Lirafonds reden om de school met een startsubsidie op weg te helpen. De opzet is en was overigens dat de school na de door het Lirafonds gesteunde aanloopperiode zelfvoorzienend zou worden, dankzij de cursusgelden (studenten betalen ca. € 2000,-- per jaar) en deels eventueel nog met enige steun van het Nederlands Letterenfonds – dat zich immers heeft gecommitteerd aan het bestaan van een goede vertaalopleiding in Nederland – of mogelijke andere subsidiënten.

Continuïteit

In de eerste jaren lukte het de school nog niet om geheel op eigen benen te staan, vooral ook doordat steun van uitgeverszijde is uitgebleven. De hoop bestond dat uitgevers iets aan deze relatief goedkope opleiding van hun toekomstige vertalers zouden willen bijdragen, maar hun traditioneel toch al grote terughoudendheid op dit vlak is door de crisis in het boekenvak eerder toe- dan afgenomen. De school heeft dan ook de afgelopen jaren nog vaker een beroep op het Lirafonds gedaan, maar omdat vertalers via de SoCu-inhouding op het leengeld een substantiële bijdrage aan het Fonds leveren, heeft het Fonds zich welwillend opgesteld. Te meer omdat de steun die het aan de school verstrekt (bedragen van ca. € 25.000 per jaar) dubbel en dwars ‘weer terugkomt’: het honorarium van de vertalers die de school als docenten inschakelt, is jaarlijks een veelvoud van de verstrekte subsidiebedragen.

Praktisch onderwijs

De VertalersVakschool verzorgt een tweejarige deeltijdopleiding voor aspirant-vertalers. De school telt jaarlijks, over twee studiejaren verdeeld, tussen de zestig en zeventig studenten en heeft een wisselend docentencorps van circa vijftig vertalers. Het profiel van de school is principieel literair. Bewust is gekozen voor het literair vertalen. Commercieel, technisch of juridisch vertalen zijn geen onderdeel van het lespakket.


Doelstelling van de school is het aanbieden van kwalitatief hoogwaardig vertaalonderwijs. Het uitgangspunt is praktisch: literair en ambachtelijk zijn de trefwoorden. De docenten staan met beide benen in de praktijk en hebben een grote ervaring met alle genres literaire teksten. De vertalers die hun kennis op de studenten overdragen hebben ieder een eigen mening en eigen ervaring. Het is aan de student om tussen de geboden invalshoeken een eigen weg te kiezen.

 

Diplomering en vooropleiding

Vertalen is geen beschermd beroep en om het beroep van literair vertaler uit te kunnen oefenen is geen speciale diplomering nodig. Het certificaat dat de student ontvangt nadat hij de opleiding afsluit heeft dan ook geen formele werking. Wel geeft het uitgevers, subsidieverstrekkers en andere personen en instellingen in de literaire wereld de zekerheid dat de student de basisvaardigheden van het vak beheerst.

De VertalersVakschool is een ongesubsidieerde, niet door het Ministerie van Onderwijs erkende opleiding. Dat heeft invloed op de gemiddelde leeftijd van de studenten en cursisten, die doorgaans niet onlangs hun einddiploma van het voortgezet onderwijs hebben behaald. Het gros van de instromende studenten en cursisten is dan ook ouder dan dertig. 

Er is geen geëigende vooropleiding voor de VertalersVakschool Amsterdam. De selectie vindt dus plaats aan de poort. Aspirant-studenten maken een proefvertaling en motiveren schriftelijk hun inschrijving. Werk en motivatie worden door docenten beoordeeld. Wel is duidelijk dat een academisch werk- en denkniveau een vereiste is om de opleiding succesvol te doorlopen.

 

Studieprogramma

Er worden vertaallessen gegeven in zes talen: Duits, Engels, Frans, Italiaans, Russisch en Spaans. In het studiejaar 2011/2012 is Turks toegevoegd. Waarschijnlijk zullen in de komende studiejaren Italiaans en Spaans niet elk jaar worden aangeboden. Lessen Nederlands en redactievaardigheid worden als onderdeel van de opleiding voor elke taal aangeboden. Om een literaire tekst in het Nederlands te kunnen vertalen, moet men immers niet alleen de brontaal goed beheersen, maar vooral ook over een uitstekende kennis van de moedertaal beschikken. De tweejarige opleiding tot literair vertaler bestaat uit een basisjaar en een meesterjaar.

De vertaalworkshops en de lessen Nederlands vormen de rode draad van het eerste jaar. De andere vakken dienen ertoe de basis te verbreden en de vakkennis te vergroten. De lessen hebben de vorm van werkgroepen. Een werkgroep telt maximaal twaalf studenten. 

Studenten die in het eerste studiejaar lessen hebben gevolgd, horen voor de zomervakantie of ze tot het tweede jaar worden toegelaten. Het belangrijkste criterium voor de beoordeling is of de docenten verwachten dat de student na het tweede jaar als beginnend literair vertaler aan het werk zal kunnen.

In het tweede jaar wordt de verbinding met het echte vertaalwerk gelegd. De te vertalen teksten worden langer en de groepen waarin de vertalingen worden besproken zijn kleiner. Door met langere teksten te werken, krijgt de student de mogelijkheid 'vertaalkilometers' te maken. De bespreking in kleinere groepen maakt de feedback persoonlijker en inhoudelijker. Niet alleen de beoordeling door de docent is belangrijk, maar ook de mening en het voorbeeld van de medestudenten.

Meesterproef

Nadat de tweejarige opleiding is afgesloten, zijn er twee mogelijkheden om met individuele begeleiding een volledig literair werk te vertalen. Als de aankomend vertaler een contract heeft met een uitgever, kan bij het Expertisecentrum Literair Vertalen een mentoraat worden aangevraagd. Voor zeer veelbelovende studenten van de VertalersVakschool die nog geen vertaalopdracht kunnen vinden, zijn beurzen beschikbaar om de opleiding met zes maanden te verlengen. Tijdens die zes maanden maakt de student een literaire vertaling van hoog niveau, onder intensieve begeleiding van een ervaren collega. Het Nederlands Letterenfonds acht extra begeleiding van deze toptalenten van groot belang en draagt daarom met ingang van 2011 aan de financiering bij door jaarlijks vier beurzen van elk € 1500,-- voor individuele begeleiding van recent afgestudeerden ter beschikking te stellen. Het Letterenfonds heeft het belang van de VertalersVakschool als kweekvijver voor nieuw vertaaltalent onderkend en levert sinds 2010 ook een financiële bijdrage aan de docentendagen.

Vertaalverhaal.nl

Extra ondersteuning van het lesprogramma is de gedachte achter het recente initiatief Vertaalverhaal.nl. Mede op initiatief van de school is een zelfstandige website opgezet met daarop bespiegelingen over vertalen, geschreven door oud-winnaars van de Nijhoffprijs en anderszins gelauwerde of aansprekende vertalers. Het aantal vertaalverhalen zal gaandeweg groeien, terwijl in de toekomst mogelijk ook vertalingen van studenten of oud-studenten van de Vakschool zullen worden opgenomen. De vertaalverhalen zijn tegen een schappelijke prijs te koop, als downloadbaar artikel, in boekvorm of, in de toekomst, als e-book. De opbrengst heeft een tweeledige bestemming: een bescheiden honorering van de verhalenschrijvers en een bijdrage aan de inrichting en het onderhoud van de site. Vanzelfsprekend moet worden afgewacht of dit model in het betaalvijandige digitale Nederlandse klimaat levensvatbaar zal blijken.

Internationale context

Internationaal gezien is het aanbod aan vertaalonderwijs in Nederland zeer mager. Wie zich in literair vertalen wil specialiseren, kan voor kortlopende cursussen terecht bij het Expertisecentrum Literair Vertalen in Utrecht, dat voor het verzorgen van de intensieve cursussen overigens ook gebruikmaakt van docenten van de VertalersVakschool. Mede op initiatief van het Expertisecentrum is een transnationale master literair vertalen tot stand gekomen, verzorgd door de Universiteit Leuven, de Universiteit Utrecht en de Lessius Hogeschool in Antwerpen. De Master wordt financieel mogelijk gemaakt door de Taalunie en is een tweejarige voltijdsopleiding, die wordt verweven met de Master Vertalen die de meewerkende instellingen aanbieden. Maar voor een meer intensieve, praktijkgerichte deeltijdopleiding blijft de VertalersVakschool de aangewezen plaats. 

De VertalersVakschool Amsterdam wordt beheerd door de Stichting VertalersVakschool. De leiding bestaat uit twee personen, Molly van Gelder en Fedde van Santen, respectievelijk inhoudelijk en zakelijk leider. Voor haar inspanningen ten behoeve van de VertalersVakschool ontving Molly van Gelder in 2012 de VvL-penning.

De VertalersVakschool Amsterdam geeft les in het gebouw van De Nieuwe School, aan de Herengracht 274 te Amsterdam.

RV