Meer ruimte voor boeken: van ISBN-10 naar EAN-13

Het is alweer bijna 10 jaar geleden dat de automatiseringswereld vreesde voor grote computerproblemen bij de overgang naar het nieuwe millennium. Dat is goed afgelopen. Maar op 1 januari 2007 vond er in de boekenwereld ook een ‘computerrevolutie’ plaats die echter veel minder ophef en beroering veroorzaakte. Integendeel zelfs. In Bibliotheekblad (no. 11, 2006) kon men in een peiling lezen hoe bibliotheken zich drukker maakten over de net aangeschafte nieuwe computersystemen dan over de invoering van het 13-cijferige ISBN, aftikkende klokken, waarschuwings-e-mails, checklists en een speciale editie ISBN-13 voor Dummies ten spijt.

Revolutie

Wat hield die revolutie in? Op 1 januari 2007 nam de boekenbranche na bijna 40 jaar afscheid van het 10-cijferige ISB-nummer, zoals gebruikt in acquisitiesystemen, catalogi, bestellingen in boekhandels, financiële administraties, voorraadbeheer en natuurlijk de uitleenregistratie. Kortom, relevant voor uitgevers, boekhandels, bibliotheken en Lira.

Deze omwenteling had ook gevolgen voor Lira, speciaal op het terrein van de  leenrechtvergoeding. Niet zozeer voor de uitleningen als wel voor de specificaties. Op de nieuwe specificaties was het dan ook even zoeken: oude boeken hadden ineens een nieuwe cijfercode gekregen. 

Met dank aan Wikipedia, de vrije encyclopedie op het internet, valt er over dat ISBN het nodige te zeggen. Binnen de 159 landen en gebieden die officieel van de ISBN-standaard gebruik maken,  wordt een ISB-nummer toegekend aan elk nieuw uitgebracht boek of ander geschreven document, met uitzondering van herdrukken. ISBN is de afkorting van Internationaal Standaard Boeknummer.

Geboorte van ISBN-code

Op de derde Internationale Conferentie Book Market Research and Rationalisation in the Book Trade (Berlijn, 1966) kwam een internationaal nummeringssysteem voor boeken voor het eerst ter sprake, tegelijk met de vraag of zoiets uitvoerbaar was. Op dat moment overwoog een aantal Europese uitgevers en boekdistributeurs computers te gaan gebruiken voor de orderverwerking en het voorraadbeheer. Het was duidelijk dat een uniek en eenvoudig identificatienummer voor een uitgave een eerste vereiste was om van zo’n geautomatiseerd systeem efficiënt gebruik te kunnen maken. In de loop van de jaren ‘60, begin jaren ‘70 werd het ISBN-systeem ontwikkeld en in werking gesteld. In Nederland verschenen de eerste boeken met een ISBN rond 1976 op de markt.*

Het nummer bestaat uit vier delen, soms gescheiden door scheidingsstreepjes of spaties. De vier delen geven het volgende aan:  de taal of het land van herkomst (Nederlandstalig = 90), de uitgever, het documentnummer en een controlecijfer. 

Dit laatste cijfer is een rest-en controlegetal, waarbij de '10' wordt vervangen door het Romeinse cijfer 'X'. 

Uitbreiding tot 13 cijfers

De reden voor een uitbreiding tot 13 cijfers is simpelweg gelegen in het feit dat de ISBN's van 10 tekens, die tot dan toe gebruikt werden, uitgeput raakten. Nu is er weer een systeem dat zo’n 1 miljard extra titels van een code kan voorzien.

Wat houdt de wijziging in?

Het nieuwe ISBN stemt in opbouw overeen met het huidige EAN. Dat staat voor European Article Numbering. De EAN-code wordt toegekend aan alle beschikbare artikelen die wereldwijd in de detailhandel verkocht worden. Het ISBN-13 is dus een EAN. 

Het begint altijd met 978. In de toekomst zal vooral het prefix 979 gebruikt gaan worden.

Het nieuwe ISBN bestaat uit 5 elementen: 3 met variabele lengte, de eerste en de laatste met vaste lengte, die gescheiden worden door streepjes of spaties. Het is als volgt opgebouwd - bij wijze van voorbeelden-: ISBN 978-90-77287-02-6 of ISBN 978 90 77287 02 6.**

Het nummer bestaat uit: de productprefixen 978 en 979; 90 geeft het registratiegebied aan; het Nederlandse taalgebied; 77287 is het uitgeverselement, dat is specifiek voor een uitgever (de lengte is afhankelijk van het aantal te verwachten publicaties van de uitgever); 02 is het unieke publicatie_element voor de publicatie en in lengte afhankelijk van de lengte van het uitgeverselement; en tenslotte 6 is het controlegetal dat wordt berekend op basis van de voorgaande cijfers uit het ISBN. Bij het oude ISBN kwam nog wel eens het controlegetal of restgetal ‘X’ voor. Dat bestaat niet meer in de nieuwe situatie. 

Het oude ISBN van deze publicatie was overigens 90-5895-010-7. En dat lijkt dus in het geheel niet meer op de nieuwe 13-cijferige code.

Belang voor Lira

Voor Lira is het ISBN van belang bij het snel kunnen traceren van de aan- of afwezigheid van de opgegeven boeken. Maar het is vooral ook van belang voor het herkennen van producten wanneer we boektechnische gegevens van de Nederlandse Bibliotheek Dienst/Biblion inspoelen in de Lira-bestanden. In het nieuwe systeem, Axapta, zijn (vaak) beide soorten van nummers vertegenwoordigd.

Reacties op nieuwe ISBN’s

Op de betaalspecificatie van december 2007 heeft Lira veel reacties ontvangen. De auteur/lezer herkende zijn/haar boeken niet meer terug door die ‘totaal’ gewijzigde ISB-nummers. Daarbij kwam dat de boektitels niet alfabetisch gerangschikt waren. De ‘Revolutie van 13' kunnen we niet meer terugdraaien. Maar aan een alfabetische weergave van uw werken wordt hard gewerkt.

MvD

 

* Informatie uit Wikipedia

** Voorbeeld overgenomen uit Boekblad 11, 2006

Zie voor meer ISBN-informatie en een checklist: www.isbn.nl

Geraadpleegde Literatuur:

E. Slangen, Klaar voor ISBN-13? In: BibliotheekBlad 11, 2006

Z. Wykes (red.), ISBN-13 voor Dummies, vertaald door J. van de Westelaken, Pearson Education, Nijmegen, 2006

R. Gollin, Uur U in boekenvak: ISBN-13. In: De Volkskrant, vrijdag 29-12-2006