De EU-auteursrechtconsultatie en 'fair use'

Het Europese en ook het Nederlandse auteursrecht is gebaseerd op een stelsel van beperkingen en uitzonderingen. Deze excepties zorgen ervoor dat bepaalde werken omwille van het algemeen belang op een specifieke manier mogen worden gebruikt zonder toestemming van de auteursrechthebbende. Het betreft een gesloten stelsel, dat wil zeggen dat er geen andere uitzonderingen mogelijk zijn dan de uitzonderingen opgenomen in de wet.

EU-consultatie

Door de ontwikkelingen van de digitale technologieën en het internet de afgelopen twee decennia is de manier waarop content wordt gecreëerd, verspreid en bekeken aanzienlijk veranderd. Dit is voor de EU aanleiding geweest om een openbare consultatie van de Europese auteursrechtregels te houden om te bekijken of het systeem van rechten, beperkingen aan de rechten en handhavingsregels nog steeds zinvol is of dat dit aangepast moet worden aan de nieuwe omgeving. 

De EU draagt als speerpunt uit dat het auteursrechtregelgevingskader geschikt moet zijn voor de ondersteuning van creatie en innovatie in de digitale wereld, het stimuleren van groei en investeringen in de economie en het bevorderen van de culturele diversiteit.

 

Meer flexibiliteit

Uit reacties op de consultatie blijkt dat vanuit diverse hoeken gepleit wordt voor meer flexibiliteit binnen het gesloten systeem van beperkingen en uitzonderingen. Onder andere het Nederlandse kabinet pleit in haar reactie op de EU-consultatie voor een flexibeler Europees auteursrecht door het opnemen van ‘open normen’, die ruimte laten voor interpretatie in geval van nieuwe technologieën. Ook andere organisaties zoals erfgoedinstellingen zijn voor invoering van meer open geformuleerde excepties en maken daarbij de vergelijking met het Amerikaanse systeem van ‘fair use’.  

 

Fair use

De in de Amerikaanse auteurswet opgenomen fair use-doctrine biedt de mogelijkheid om onder bepaalde voorwaarden auteursrechtelijk beschermd werk zonder toestemming van de maker te gebruiken. Via een zogenaamde ‘open toetsing’ wordt vastgesteld of het gebruik zonder toestemming gerechtvaardigd is op basis van 1) het doel en karakter van het gebruik, 2) de aard van het werk, 3) de omvang van het overgenomen deel in verhouding tot het gehele werk en 4) het effect van het gebruik voor de waarde van het werk.

Het nadeel van de fair use-doctrine is dat het tot rechtsonzekerheid leidt. Men kan bepaald gebruik als fair use aanmerken en auteursrechtelijk beschermd materiaal zonder toestemming van de maker openbaar maken, terwijl de maker het gebruik niet als gerechtvaardigd aanmerkt. Mocht de doctrine in Europa worden ingevoerd – wat enkele jaren zal duren omdat dit aanpassing van Europese richtlijnen vergt –, dan zullen er naar verwachting veel rechtszaken aangespannen worden om helder te krijgen wat als gerechtvaardigd gebruik kan worden aangemerkt. De rechtspraak zal vervolgens als uitgangspunt worden gebruikt om fair use te beoordelen. Dit kan veel nadelen opleveren voor de makers. Zo werd onlangs door de Amerikaanse rechter bepaald dat het digitaliseren en openbaar maken van stukken tekst van 20 miljoen boeken door Google gezien kan worden als fair use, waarvoor dus geen toestemming van de makers nodig is en aan hen ook geen vergoeding hoeft te worden betaald. Een uitspraak waartegen de Amerikaanse auteursorganisaties uiteraard beroep hebben aangetekend.

Ook voor gebruikers van auteursrechtelijk beschermde werken biedt de fair use-doctrine nauwelijks zekerheden. Niet voor niets bereiken ons juist vanuit Amerika met regelmaat verhalen over platenmaatschappijen die particulieren voor miljoenen dollars aanklagen, omdat ze een tiental liedjes illegaal hebben gedownload.

 

Lira's reactie  

In Lira’s reactie op de EU-consultatie heeft zij aangegeven dat iedere aanzet tot het implementeren van meer excepties of tot een fair use systeem in de EU-wetgeving zal leiden tot verdergaande uitholling van de positie van de makers – hun inkomsten staan de afgelopen jaren al onder grote druk – en tot rechtsonzekerheid voor gebruikers en consumenten, aangezien fair-use niet is toegesneden op het EU-stelsel van auteursrecht.

Makers hebben nu eenmaal recht op een passende beloning voor (her)gebruik van hun werken. Het argument van vrijheid van informatie dat onderzoekers en consumenten gebruiken om te pleiten voor een fair use systeem in de EU, is volgens Lira oneigenlijk. Immers, zonder auteurs en het auteursrecht zouden er geen werken zijn om vrij te gebruiken.

DV