Digitaliseringsprojecten

Veel erfgoedinstellingen, musea, archieven en bibliotheken, hebben de afgelopen jaren hun collecties gedigitaliseerd of zijn van plan dat op korte termijn te gaan doen. Daarmee worden de originelen gemakkelijk en goed toegankelijk gemaakt en in sommige gevallen ook behoed voor verval. Inmiddels zijn meerdere kranten- en tijdschriftenarchieven gedigitaliseerd en online voor een ieder in te zien.

Auteursrechtelijke hulp bij digitalisering

Bij grootschalige digitaliseringsprojecten blijkt het in de praktijk niet mogelijk om alle rechthebbenden op te sporen. Lira kan op basis van het aansluitingscontract met duizenden auteurs aan de digitaliserende instellingen hulp bieden met een praktische oplossing in de vorm van een collectieve overeenkomst. Een goed voorbeeld daarvan is de overeenkomst die wij eind vorig jaar samen met Pictoright (de auteursrechtorganisatie voor visuele makers) sloten met de Koninklijke Bibliotheek.

Koninklijke Bibliotheek

De Koninklijke Bibliotheek heeft via www.kranten.kb.nl de belangrijkste Nederlandse kranten van 1618 tot 1995 op internet beschikbaar gemaakt. Omdat het auteursrecht 70 jaar na het overlijden van de maker vervalt, is niet al het materiaal nog auteursrechtelijk beschermd. Maar het grootste deel van de twintigste-eeuwse artikelen valt natuurlijk nog onder het auteursrecht en daarmee is toestemming vereist van de (freelance) schrijvers, de fotografen en illustratoren en de uitgevers.

Door een collectieve overeenkomst met Lira en Pictoright te sluiten, verkreeg de KB toestemming om via internet toegang te bieden tot de teksten en beelden van freelance makers in kranten, terwijl tegelijkertijd de rechten van de makers worden gerespecteerd. Met de krantenuitgevers maakt de KB individuele afspraken.

Andere digitale archieven

Natuurlijk is de Koninklijke Bibliotheek niet de enige instelling die zijn archief via internet wil ontsluiten. Lira en Pictoright zijn daarom sinds enkele maanden actief de instellingen aan het benaderen die ook met soortgelijke projecten bezig zijn. Vaak weten die instellingen niet waar ze terecht kunnen om toestemming van de rechthebbenden te verkrijgen en daardoor blijven passende vergoedingen voor het (her)gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk veelal achterwege.

In de gesprekken die Lira en Pictoright inmiddels hebben gevoerd met meerdere archiefinstellingen en uitgevers van kranten en tijdschriften, blijkt dat men wel inziet dat de rechthebbenden redelijkerwijs recht hebben op een vergoeding, maar dat men niet goed weet waar te beginnen met het benaderen van de freelance schrijvers en fotografen/illustratoren. Een collectieve overeenkomst met Lira en Pictoright waarin licenties worden verleend waar mogelijk en vrijwaringen worden verstrekt waar noodzakelijk, wordt dan ook door de meeste instellingen gezien als een praktische oplossing die veel tijd en zorg scheelt. Natuurlijk vinden niet alle archieven en uitgevers het even leuk dat er een – overigens buitengewoon redelijk – bedrag moet worden betaald, al was het maar omdat daar bij de vaststelling van het budget niet altijd rekening mee is gehouden. In een enkel geval is er zelfs sprake van onwil. Maar een moeilijke financiële positie van een archiefinstelling of een gebrekkige budgettering mag natuurlijk nooit leiden tot auteursrechtelijke inbreuken of een ‘gedwongen subsidiesysteem’  waarbij de rechthebbenden dan maar moeten afzien van hun financiële vergoedingen. Tenslotte blijkt keer op keer uit onderzoek dat de achterban van Lira en Pictoright, freelance journalisten, schrijvers en fotografen, zelf vaak zeer bescheiden inkomsten hebben en de vergoedingen die hun krachtens de wet toekomen, goed kunnen gebruiken.

De nabije toekomst

Nu de eerste gesprekken hebben plaatsgevonden en de eerste betalingsvoorstellen de deur uit zijn, hopen wij op korte termijn zicht te krijgen op de incasso die de komende jaren voor rechthebbenden beschikbaar zal komen. Dat zal niet één, twee, drie geregeld zijn – het is vooralsnog een tijdrovende activiteit omdat er veel maatwerk moet worden geleverd. Het ene archief is groter dan het andere, het materiaal dat wordt gedigitaliseerd is soms recent en soms wat ouder, de websites waar het om gaat zijn soms volledig gesubsidieerd door de overheid, maar soms ook opgezet met een commercieel oogmerk en een verdienmodel op basis van advertentie-inkomsten. Met al  dit soort factoren houden wij rekening, zodat wij uiteindelijk een passend voorstel voor een vergoeding aan de archieven kunnen doen.

Wij verwachten in de komende maanden meer bezoeken aan digitaliserende instellingen af te leggen én de eerste collectieve overeenkomsten op regionaal/lokaal niveau af te kunnen sluiten. Daarmee leggen wij dan de basis voor een incassostroom die ten goede komt aan onze freelance makers en die hopelijk in de loop der jaren zal groeien.

Repartitie

Verdeling van geïncasseerde gelden is altijd mede afhankelijk van de gegevens waarover Lira beschikt. Het moge duidelijk zijn dat het hierboven beschreven toestemmingsregime in de digitale sfeer (licentie waar mogelijk, vrijwaring waar noodzakelijk, met behoud van het recht op verwijdering) niet alle gegevens oplevert die bijvoorbeeld bij een leenrechtverdeling tot een precieze toewijzing van gelden leiden. CBO’s als Lira gaan in zo’n geval over tot een next best-traject waarbinnen de groep van rechthebbenden eerst wordt geïdentificeerd (bijvoorbeeld freelance-journalisten en auteurs die in kranten publiceren) en er vervolgens gekeken wordt naar geldstromen die toch al in de richting van die doelgroep gaan.

Zo is er bijvoorbeeld in de waaier van repartitiekanalen die Lira kent, een geldstroom ‘reprorechtvergoedingen voor freelancers die publiceren in kranten’, een doelgroep die in belangrijke mate samenvalt met de doelgroep in het KB-krantenproject. Daarbij kan in de verdeling van geïncasseerde ‘digitale gelden’ zonder veel kosten of inspanningen worden aangesloten. Het digitale KB-geld wordt eenvoudig aan de toch al naar die doelgroep gaande gelden toegevoegd. Als daarnaast voor de uitzonderingen die er altijd zullen zijn, een passende reservering wordt aangehouden, lijkt op dit punt een efficiënt, effectief en billijk vergoedingensysteem tot stand te zijn gebracht.

SG/HV