Jaarvergadering Lira: hoopvol en onzeker nieuws, plus de toekomst van AI

Op 22 juni 2024 vond de jaarlijkse vergadering van stemgerechtigde aangeslotenen van Stichting Lira plaats in De Balie in Amsterdam. Tijdens deze bijeenkomst werden de aanwezigen bijgepraat over diverse ontwikkelingen, van knipseldiensten tot video on demand. Ook werden twee nieuwe bestuursleden geïntroduceerd en benoemd. De middag werd afgesloten met een paneldiscussie over de invloed van AI op schrijvers, met als thema: ‘kans of bedreiging?’

Onderzoeksjournalist Jolanda van der Beld, scenarist Brian de Vore, Bert Bouma en vertaler Anne Marie Koper (v.l.n.r.) in gesprek over de schrijfvaardigheid van AI.

 

Financieel overzicht
Penningmeester Rien Verhoef presenteerde het financiële overzicht van 2023. De rechtenopbrengst bedroeg 32 miljoen euro, een lichte stijging ten opzichte van 2022. De uitgekeerde gelden vielen iets lager uit, bijna 30 miljoen euro. Dankzij het hoge eigen vermogen kunnen de administratiekosten die Lira inhoudt tijdelijk dalen van 8% naar 4%. Verder heeft Lira in 2023 een dotatie van 625.000 euro uit haar eigen vermogen gedaan aan Stichting Lira Fonds. Verhoef waarschuwde echter voor onzekere tijden door de komst van een nieuw kabinet. ‘Lira is deels afhankelijk van overheidsbeleid, en nieuwe afwegingen kunnen van invloed zijn op onze toekomst.’

Knipseldiensten en erfgoedinstellingen
Adjunct-directeur Jessica Haagmans gaf een update over de stand van zaken bij de knipseldiensten en erfgoedinstellingen. Lira houdt de ontwikkelingen bij (digitale) knipseldiensten nauwlettend in de gaten. Eén aanbieder van deze diensten, CLIP, is al enkele jaren geleden gestopt. Met een andere aanbieder, ArtikelPro, is Lira in gesprek om tot afspraken te komen nu hun activiteiten lijken te zijn overgenomen van de Media Info Groep en Profactys, waarmee Lira in 2014 een overeenkomst sloot.

Haagmans had ook goed nieuws: op 9 juli 2024 staat een feestelijke ondertekening gepland van een overeenkomst met de Koninklijke Bibliotheek, waarin de vergoeding namens erfgoedinstellingen wordt geregeld. Dit is een mijlpaal na jarenlange onderhandelingen en rechtszaken sinds in 2008 een intentieverklaring werd getekend door de koepel van de Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken FOBID en de koepel van de auteursrechtorganisaties Starbel.

Video on demand en e-luisterboeken
Directeur Hanneke Verschuur bracht ons op de hoogte van de laatste ontwikkelingen rondom de auteurscontractenwet, die nog steeds niet voldoet aan de behoeften van individuele makers. Het is voor hen vrijwel onmogelijk om te onderhandelen met grote exploitanten zoals DPG, Google, Netflix en Spotify. Lira pleit samen met Platform Makers voor een aanscherping van de wet om de positie van de makers te versterken.

De huidige vrijwillige regeling voor video on demand uit 2015 blijkt ontoereikend en genereert nauwelijks incasso. Een wettelijke regeling zou een oplossing bieden, maar vooralsnog is Lira helaas samen met andere rechtenorganisaties van makers aangewezen op onderhandelingen op vrijwillige basis om te komen tot een regeling die wél werkt.

Ook luisterboeken en e-books kwamen ter sprake. Sinds de sluiting van het Convenant e-lending in 2018 verdeelt Lira ieder half jaar de leenvergoedingen voor e-book-uitleningen. Voor de uitleningen van e-luisterboeken moeten schrijvers echter zelf afspraken maken met hun uitgever, want die vallen niet onder het Convenant. Dat geldt ook voor de exploitatie van e-luisterboeken door commerciële partijen als Storytel en Kobo Plus. Ook voor 'gesproken boeken', die specifiek worden gemaakt voor mensen met een leesbeperking, bestaat geen collectieve incasso via Lira. Mochten afspraken met uitgevers niet goed verlopen, of zelfs tot een conflict leiden, dan kan Stichting Rechtshulp Auteurs ondersteuning bieden.

Digitalisering Lira Fonds
Beleidsmedewerker Jasper Laros gaf een update over het Lira Fonds. Sinds 1990 zijn duizenden culturele subsidies toegekend. Eind 2023 is het aanvraagproces, dat voorheen zeer omslachtig was, geheel gedigitaliseerd. Hierdoor kunnen aanvragers sneller en eenvoudiger geholpen worden. 

Veranderingen in het bestuur
Er werd deze middag afscheid genomen van de bestuursleden Jeroen Thijssen en Atte Roskam. Hun opvolgers, voorgedragen door de Auteursbond, staan al in de startblokken en werden beiden benoemd: romanschrijver Julien Ignacio en toneelschrijver Maaike Bergstra. De vergadering keurde het door Lira en Lira Fonds gevoerde en te voeren beleid goed. Ook de herbenoeming van voorzitter Felix Rottenberg werd unaniem goedgekeurd. Hem werd het vertrouwen voor nog een termijn geschonken.

De invloed van AI op schrijvers
De middag werd afgesloten met een paneldiscussie over de invloed van artificiële intelligentie (AI) op het schrijversvak, onder leiding van scenarioschrijver Bert Bouma. Een video van collega David Grundy, van de Engelse zusterorganisatie Author’s Licensing and Collecting Society (ALCS), toonde dat AI een handige assistent kan zijn bij het schrijven van een boek, maar niet in staat is tot het schrijven van een originele thriller. Onderzoeksjournalist Jolanda van de Beld en scenarist Brian De Vore beaamden dit. Ze gebruiken AI bijvoorbeeld om slimmer te zoeken op Google, maar echt nieuw materiaal levert het niet op. Vertaler Anne Marie Koper benadrukte dat mensenwerk nodig blijft en wijst op de negatieve impact die AI op het milieu heeft.

De voorzichtige conclusie van het panel luidt dat AI vooral gezien moet worden als handig gereedschap. Maar schrijven is veel meer dan alleen het schrijven zelf, en dát werk is lastiger te automatiseren. Lira kan helpen bij het blijven benadrukken dat makers fatsoenlijk worden betaald voor hun werk.

Dorine van der Wind