Robert Alberdingk Thijm: ‘Ga het geld halen waar het verdiend wordt’
Na dertien jaar neemt hij afscheid als Lira-bestuurslid en zag in die tijd de wereld van auteursrechten en -inkomsten onherkenbaar veranderen. ‘Het was echt 2 voor 12.’
Still uit interview bij de nominatie voor de Kees Holierhoek Scenarioprijs 2017. Foto: Dyzlo Film
‘Toen ik in 2005 als bestuurslid begon, was het klimaat een stuk auteursvriendelijker. Kabel- en leengelden werden gewoon betaald en Lira kon zich focussen op het verdelen van dat geld. Tegenwoordig gaat een groot deel van de tijd op aan rechtszaken, arbitrages en andere conflicten om de gelden überhaupt te kunnen incasseren. Door de digitalisering en nieuwe technieken is de wereld van de auteursrechten een stuk gecompliceerder geworden.’
Robert Alberdingk Thijm werd door Willem Capteyn gevraagd om hem op te volgen in het bestuur van Lira. Hij zei ja, omdat hij het bestuurswerk als een welkome afwisseling van het schrijven zag. ‘Ik houd van regelen en ik vind het fijn om af en toe met aardse zaken als contracten en recht bezig te zijn. Als schrijver ben je toch meestal in je eigen hoofd bezig en daar moet je af en toe uit. Het lezen van reglementen en repartitieplannen helpt daar heel goed bij. Bovendien heb ik ooit rechten gestudeerd en zo had ik daar toch nog een beetje plezier van.’
Het bestuurswerk was zwaar, maar hij herinnert het zich vooral als leuk en dankbaar: ‘Lira heeft een bestuur van makers; mensen die met hun poten in de modder staan; journalisten, schrijvers, vertalers, dichters, scenaristen. Het wordt ook nooit abstract, want je kent de beroepsgroep en kunt er veel voor betekenen. Zo hebben we geholpen om de Gouden Strop in het leven te roepen om misdaadauteurs meer in de spotlights te zetten en de Kees Holierhoek Scenarioprijs, voor scenarioschrijvers. Bovendien is het dankbaar werk, je haalt geld op en dat mag je vervolgens gaan verdelen.’
‘Ik voel me schatplichtig aan mijn overgrootvader Lodewijk van Deyssel’
Financiële crisis
‘Het is altijd mijn doel geweest om makers geld te laten verdienen met hun werk. Mijn overgrootvader Lodewijk van Deyssel (pseudoniem van Karel Alberdingk Thijm) was ook schrijver en zette zich in voor de Vereniging van Letterkundigen. Ik weet uit de overlevering dat hij van de ene financiële crisis naar de volgende leefde. Ik voel me schatplichtig aan hem, en daarmee aan alle schrijvers. Ik wil dat ze in financieel opzicht een waardig bestaan kunnen leiden.’
‘Schrijvers zijn kwetsbaar. Ze maken iets uit het niets en zijn altijd afhankelijk van het oordeel van anderen. Het is mentaal een zwaar bestaan. Daar komt nog bij dat in tegenstelling tot een land als Frankrijk in Nederland weinig respect is voor makers.’
2 voor 12
‘De afgelopen dertien jaar is Lira enorm veranderd. Bij de start waren we vooral een juridisch georiënteerde organisatie die zich richtte op regels en rechten, maar gaandeweg kwam de nadruk te liggen op het onderhandelen en lobbyen voor de belangen van auteurs. We moesten wel, want de wereld digitaliseerde in hoog tempo en kabelexploitanten stopten gewoonweg met het betalen aan scenaristen en regisseurs. Ze betaalden alleen nog de producenten en er ging geen cent meer naar de makers. Het was echt 2 voor 12. Toen besloten we dat we alles uit de kast moesten halen om die mentaliteit te veranderen.’
‘Als je gezamenlijk optrekt, kun je echt een vuist maken’
Samen voor het grote doel
‘In die tijd zijn we voor het eerst over onze eigen schaduw heengestapt en hebben scenarioschrijvers, regisseurs en acteurs overgehaald om samen te werken voor het grotere doel. We zijn op de vijand afgestapt om hen te laten zien dat het niet in hun belang is om makers af te knijpen. Schrijvers zijn vaak bescheiden mensen die graag op de achtergrond blijven, maar als beroepsgroep hebben we veel meer macht dan je denkt. Als je gezamenlijk optrekt, kun je echt een vuist maken.’
Bucklermoment
Een belangrijk kantelpunt vormden de acties tijdens de Gouden Kalf-uitreiking in 2014. UPC was al een paar jaar hoofdsponsor van het Nederlands Filmfestival en noemde zich ‘de grootste fan van de Nederlandse film’ terwijl ze was gestopt met het betalen van de makers.
‘Dat hebben we samen met de acteurs en regisseurs tijdens een live televisie-uitzending flink onder de aandacht gebracht. Destijds was niet iedereen blij met ons optreden, maar we zijn erin geslaagd de aandacht te vestigen op het probleem. Inmiddels snapt iedereen dat we gewoon gelijk hadden. Ik houd mezelf graag voor dat we op die avond ons eigen Bucklermoment creëerden: Niet veel later veranderde UPC zijn naam in Ziggo.’
Minder autistisch
Na die avond is er veel veranderd, ook binnen Lira. ‘Felix Rottenberg leidde destijds onze onderhandelingsdelegatie en vond dat we als organisatie minder autistisch moesten zijn. Hij wilde dat we ons ook meer gingen verdiepen in de zorgen en de wensen van de tegenpartij. Daarom liet hij mensen van Lira en van Rodap – die producenten, omroepen en distributeurs vertegenwoordigt – kennismaken met elkaar. Pas daarna zijn we gaan onderhandelen. We hebben samen besloten dat de makers het uitzendrecht van hun werk zouden overdragen, in ruil voor een aanspraak op een vergoeding bij de eindexploitanten voor iedere keer dat hun werk uitgezonden of aangeboden wordt. Zo is het niet lang daarna ook in de Auteurswet vastgelegd.’
‘We besloten dat we alles uit de kast moesten halen’
Journalisten
Dezelfde strijd ziet Robert Alberdingk Thijm nu opdoemen voor collega-schrijvers, zoals journalisten. Ook die worden zelden fatsoenlijk betaald als hun artikelen online worden doorgeplaatst. Hij denkt de aanpak van de scenarioschrijvers prima een-op-een door te vertalen is: ‘Je moet het geld gaan halen waar het verdiend wordt. Voor scenarioschrijvers zijn dat de omroepen, de kabeldistributeurs en online platforms, voor de journalistiek zouden dat onder andere Facebook en Google kunnen zijn. Die verdienen geld met content waar ze niet voor betalen. Het voordeel van deze aanpak is dat journalisten en uitgevers daarin zelfs samen zouden kunnen optrekken, in plaats van tegen elkaar te blijven vechten.’
Netflix
Tijdens het filmfestival Cannes is een studie gepresenteerd met aanbevelingen om de gebruiksrechten van makers van audiovisuele werken wereldwijd te verbeteren. Robert Alberdingk Thijm tekende eerder al een petitie waarin hij aandacht vroeg voor deze studie. Hij is blij met het resultaat: ‘Voor mij is dit een logisch vervolg op de principes van de Berner Conventie van 1886 waarop ook onze Auteurswet gestoeld is. Het is belangrijk dat de band tussen de maker en zijn product altijd in stand blijft – vooral financieel.’
‘Voor partijen als Netflix is het misschien vervelend, maar een land dat zijn cultuur koestert, kiest daar bewust voor. In België gaat een deel van de kabel- en telecomgelden verplicht naar een fonds waaruit Vlaams drama wordt gefinancierd. Netflix betaalt in Frankrijk verplicht een deel van zijn opbrengsten aan de overheid, die daar culturele initiatieven mee betaalt. Daar kan Nederland nog een voorbeeld aan nemen. Hier vinden we makers op zijn best een beetje raar, maar zeker niet bijzonder.’
Fantastische shit
‘In mijn tijd in het bestuur heb ik met name van Kees Holierhoek veel geleerd over besturen. Je moet lange-termijndoelen stellen en het geduld van een schildpad hebben. In Franky (Franky Ribbens, red.) zie ik een waardige opvolger. Hij heeft zijn meesterproef afgelegd bij het Contractenbureau, waar een goede reorganisatie is doorgevoerd. Hij heeft al de nodige bestuurlijke ervaring opgedaan én hij maakt zelf fantastische shit.’
‘Als ik hem één advies zou mogen meegeven dan is het dit: Realiseer je altijd dat het om mensen gaat. Waar geld te verdelen is, wordt ruzie gemaakt. Zorg ervoor dat de ruzie over geld gaat, en niet over mensen.’
Linda Huijsmans
Robert Alberdingk Thijm (1965) studeerde Rechten, maar werd scenarioschrijver. Hij maakte afleveringen voor de comedyserie In de Vlaamse Pot, schreef onder andere de series De Daltons en Dunya en Desie, beide genomineerd voor een International Emmy Award. Hij was recent verantwoordelijk voor drie seizoenen A’dam en e.v.a.
Hij begeleidt jonge scenarioschrijvers en geeft masterclasses over de hele wereld. In 2012 kreeg hij de Edmond Hunstinxprijs Toneelschrijvers voor zijn hele oeuvre.
Van 2005 tot 2018 was Robert bestuurslid van de Stichting Lira, de laatste jaren als secretaris. Momenteel werkt Alberdingk Thijm aan het scenario voor de nieuwe film van Paul Verhoeven en schrijft hij aan een nieuw dramaserie voor televisie.