Vertaalslag 2013: Vertaalengel en Vertaalduivel.

Onder het motto ‘Vertalen is een kunst!’ organiseerde de Werkgroep Vertalers van de Vereniging van Letterkundigen op 5 maart in de Amsterdamse Balie de 5e Vertaalslag, opnieuw in samenwerking met de SLAA (Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam). Thema was ‘Vertalen, hertalen, bewerken, verstrippen, vertolken... hoe noem je het als je een tekst toegankelijk maakt voor een publiek dat er anders geen kennis van zou nemen?’ Onder leiding van Jasper Henderson werd het onderwerp door vijf sprekers uit verschillende invalshoeken belicht.

Uitreiking Vertaalengel en Vertaalduivel 2013 (foto: Fiona Makkink)

Ivo de Wijs hertaalde twee 19de-eeuwse Nederlandse klassieken, maar bleek deze term zelf liever te mijden. Liever sprak hij van een ‘bewerking en bekorting’ die hij van Multatuli’s Woutertje Pieterse en de Camera Obscura van Hildebrand maakte. Zo bracht hij de 550 pagina’s Woutertje Pieterse van Garmt Stuiveling terug tot 220. De aanpak van De Wijs is omstreden, maar hij wil alleen ‘een brug slaan naar het origineel’, omdat dit anders helemaal niet meer wordt gelezen.

Jan Pieter van der Sterre, musicus en vertaler van onder meer poëzie van Baudelaire, ging in op de vraag in hoeverre vertalen ook vertolken is: hoeveel muziek zit er in tekst en hoe breng je die tot uiting? Hij stelde vast dat de twee beroepen in zijn bestaan geen dikke vrienden waren – vertalen bij muziek ging niet, het was of-of. De oorzaak lag vermoedelijk in de muziek die in teksten zelf schuilt en die vooral bij hardop lezen tot uiting komt. Als overeenkomst zag hij de dienstbaarheid: ook een pianist moet verschillende componisten spelen.

Janine Brogt gaf een inkijkje in de kunst van het vertalen van toneelteksten, waarbij vaak een bewerking onontkoombaar is, zeker als het origineel uit een ver verleden stamt. Ze prees de acteur die haar een crash course in theatertaal had gegeven door teksten voor te lezen en haar had geleerd dat taal fysiek is, adem, ‘lucht rond de woorden’.

De gelauwerde striptekenaar Barbara Stok vertelde aan de hand van treffende beelden hoe ze het levensverhaal van Vincent van Gogh verstripte en welke keuzen er bij de omzetting van tekst naar beeld komen kijken. Grote inspiratiebronnen waren voor haar niet alleen de schilderijen van Van Gogh, maar ook de omgeving van Arles waar hij had gewerkt.

David Colmer vertaalde een bloemlezing van de kinderversjes van ‘onze’ Annie M.G. Schmidt in het Engels en ging in op de vraag: ‘Hoe bewaar je inhoud, ritme en humor in een andere taal?’ Om maar een eenvoudige doch verstrekkende complicatie te noemen: in het Nederlands beslaan de rijmwoorden op de ‘Spin Sebastiaan’ zes pagina’s van het Retrograde Woordenboek, op ‘Sebastian’ rijmt in het Engels vrijwel niets.
 

Vertaalengel

En natuurlijk werden tot slot ook weer de Vertaalengel en Vertaalduivel uitgereikt, de twee jaarlijks symbolische trofeeën van de VvL-Werkgroep Literair Vertalers.

De Vertaalengel is bestemd voor een persoon – een niet-vertaler – of instantie die zich op enige manier verdienstelijk heeft gemaakt voor het vertaalvak. De Vertaalduivel wordt toegekend aan een persoon of instantie als uitnodiging om iets te doen, of na te laten, in het belang van het vertaalvak.
Vorige laureaten van de Vertaalengel zijn Maarten Huijgen (2008), Maarten Asscher (2009), Jo Radersma (2010), Dode Dichters Almanak (2011) en Dóra Károlyi (2012). Laureaten van de Vertaalduivel waren Charlotte Mutsaers (2008), de Turing Foundation (2010), de TROS Nieuwsshow (2011) en Het Juiste Woord (2012).
 

Engelbewaarder

De Vertaalengel 2013 ging naar Kees Holierhoek, ‘voor zijn jarenlange inspanningen ten behoeve van vertalers, met name als voorzitter van de Stichting Lira’. De jury, bestaande uit de literair vertalers Molly van Gelder, Els van der Pluijm en Martine Vosmaer stelde tevreden het bestaan vast van ‘een aantal instanties dat zich inzet voor de positie van de vertaler en zijn/haar dagelijks brood op de plank, zoals de Stichting Lira. Zo krijgen, om maar een paar voorbeelden te noemen, de VSenV, de Literaire Vertaaldagen, de VertalersVakschool en ook de Vertaalslag subsidie uit het Lira Fonds.’ Kees Holierhoek, in 1986 een van de oprichters van Lira, zet zich al een half leven in voor de belangen van schrijvers in Nederland en ‘nu willen wij op onze beurt hem met deze prijs bedanken voor zijn inspanningen ten behoeve van vertalers. Uiteraard willen wij met onze Vertaalengel ook de Stichting Lira in het zonnetje zetten, maar de Vertaalengel is toch op de eerste plaats bestemd voor Kees Holierhoek persoonlijk. Wat we in hem waarderen is zijn strijdvaardigheid, zijn juridische kennis, en dat alles gelardeerd met een droge humor waarmee hij de taaiste onderwerpen verteerbaar weet te maken. Onvermoeibaar, alert. Een echte engelbewaarder.’ De prijs voor Kees Holierhoek, die door een ongelukkig ongeval geveld was, werd in ontvangst genomen door zijn zuster – en vertaalster – Jeanne, waarbij zij namens Kees maar met diens zelfde ironie zijn eenhandig getypte liefdesverklaring aan de vertalers voorlas.
 

Vertaalduivel

De Vertaalduivel – waarvan de jury altijd het speelse en prikkelende karakter beklemtoont – is dit jaar toegekend aan de Nederlandse Taalunie, volgens de jury bij wijze van ‘uitnodiging aan de Nederlandse Taalunie om de komende jaren op het rechte spellingpad te blijven’. Literair vertalers en met hen vast en zeker vele anderen willen af van ‘snel opeenvolgende spellingwijzigingen. Alstublieft, Taalunie, gun de spelling haar welverdiende rust,’ verzuchtte de jury. ‘Ook deze schone slaapster mag wat ons betreft minstens honderd jaar slapen en zal daarna, als ze wordt wakker gekust door haar prins, nog steeds even lieftallig zijn.’

De duivel werd in ontvangst genomen door algemeen secretaris Geert Joris van de Taalunie, die de toehoorders ter geruststelling spitsvondig voorhield dat de spelling weliswaar elke 10 jaar wordt geactualiseerd, maar dat ‘wijziging’ hiervoor niet de juiste benaming is…

RV

Lees hier het juryrapport.
Een foto-impressie van de Vertaalslag en de uitreiking van de Vertaalengel en de Vertaalduivel (Foto’s © Fiona Makkink) is hier te vinden.