Juryrapport Lira-scenarioprijs 2007

De Lira Scenarioprijs 2007 is bestemd voor een schrijver van een Nederlandstalig scenario dat zijn televisie-première kreeg in de jaren 2003 tot en met 2006 bij een van de Nederlandse publieke of commerciële televisiezenders. Die ruime omschrijving stelde de jury voor een eerste, verheugend probleem, namelijk de kwantiteit. Verheugend, want drama is een van de belangrijkste programmavormen, waarbij televisie niet alleen doorgeefluik is van kunst, cultuur en amusement maar zelf schepper daarvan. Goed tv-drama zal daarom altijd een prioriteit moeten zijn, zeker bij de publieke omroep.

Lang blonk de Nederlandse televisie niet uit in drama. Wij kenden, met uitzondering van Herman Heyermans, geen moderne toneelschrijftraditie. Omroepbestuurders waren meer in identiteit dan in artisticiteit geïnteresseerd. De versnippering van gelden en talent als gevolg van het bestel werkte negatief. Incidenteel werden tegen de klippen op door een kleine groep bevlogen omroepmensen, scenaristen en regisseurs interessante producties gemaakt, maar van een bloeiende tak van televisiekunst was geen sprake. Die begon in de jaren negentig toen de publieke omroepen drama in het algemeen en kwaliteitsdrama in het bijzonder steeds meer erkenden als een van hun centrale taken. Een besef dat versterkt werd door het inzicht dat drama middel kon zijn om overeind te blijven in de onderlinge concurrentieslag en, meer nog, in die met de commerciële zenders. Daardoor vond sterkere professionalisering plaats en kregen meer regisseurs, acteurs en vooral ook schrijvers kansen om zich te ontwikkelen buiten de betrekkelijk kleine speelfilm- en drama-industrie. Ook het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties speelde een belangrijke rol. Er bleek wel degelijk talent te zijn.

Maar drama is duur en toen begin deze eeuw bezuinigingen in Hilversum onvermijdelijk werden, bedreigden die vooral ook het drama sterk. Desondanks is er dus in de afgelopen vier jaar behoorlijk veel drama uitgezonden. Deels doordat projecten als Telefilm, One Night Stand, Kort en Nieuwe Lola's overeind bleven. Deels door de komst van omroep Tien, die in oorspronkelijk Nederlands drama bij uitstek een middel zag om zich te profileren.

De jury besloot uit zelfbescherming het terrein in te perken tot producties van minimaal 40 minuten. Maar ook omdat het korte genre in zekere zin een vak apart is. De jury beveelt het Lira-bestuur dan ook aan een van de komende Lira Scenarioprijzen te bestemmen voor scenario's voor korte dramaproducties.

De jury kwam tot een aantal algemene conclusies. Er is veel formule- en amusementsdrama, inderdaad een belangrijke taak van de televisie. Daarbinnen zijn sterke niveauverschillen, maar een scenariojury zal zich vooral richten op de categorie van het auteursdrama waarin de persoonlijke handtekening van scenarioschrijver en regisseur te lezen is. Zulk auteursdrama treft men weinig bij de commerciële omroepen. Commerciële omroepen produceren regelmatig vakkundig drama, maar de lof uit kunstzinnige hoek voor een aantal van die producties (Gooise Vrouwen, Van Speyk) acht de jury nogal overdreven. Waardering wil de jury uitspreken voor de serie Evelien van Karin van der Meer bij Net 5, geïnspireerd op het gelijknamige feuilleton van Martin Bril.

Bij de publieke omroep viel op dat een aantal vaste dramaleveranciers minder actief is geworden, zeker waar het auteursdrama betreft. Dat geldt vooral de NCRV en in mindere mate AVRO en KRO. De hofleveranciers van het meer kunstzinnige drama zijn vooral NPS, VARA en VPRO. De vergaande samenwerking tussen hun drama-afdelingen is verheugend. In het algemeen is drama-samenwerking tussen omroepen trouwens toe te juichen, ook over oude netgrenzen heen.

De jury kon uit het volledige aanbod een eerste schifting maken doordat bijna alle programma's destijds bij eerste uitzending door minstens twee juryleden waren gezien. Na eerste selectie bleef een tweede, uitgedunde longlist over met 56 producties van de publieke en vijf series van de commerciële omroepen. Die 61 producties zijn vervolgens elk door minstens drie juryleden bekeken. Op die tweede, uitgedunde longlist stond maar een enkele op zichzelf staande dramaproductie. Het betrof, voor zover het geen series waren, vooral producties die onderdeel zijn van een groter project; die onder een koepel of noemer tot stand zijn gekomen: Telefilm, One Night Stand, Nieuwe Lola's van de VPRO en de Enneagramreeks van de KRO. Kennelijk is dat dé manier om het genre van het single play, de losse televisiefilm, overeind te houden. De inspanningen die daarvoor door betrokkenen gedaan zijn waardeert de jury zeer, temeer omdat het gemiddelde niveau opvallend goed was. Weinig Himalaya maar een redelijk omvangrijk middengebergte.

Die gestegen kwaliteit geldt het scenario, dat overigens steeds filmischer lijkt te worden, maar ook regie, camerawerk, art-direction en niet te vergeten acteren. Duidelijk is dat die verschillende aspecten elkaar positief beïnvloeden. En dat opleidingen voor film- en tv-makers en acteursopleidingen aan die niveauverhoging bijdragen.

Opvallend en verheugend vindt de jury dat er veel werk van jonge makers is, zowel schrijvers als regisseurs. Dat heeft ook thematisch gevolgen. In veel producties staan lotgevallen en problematiek van kinderen, jongeren en jongvolwassenen centraal. Het is goed dat problematiek die jongeren in een snel veranderende wereld ervaren ook in fictievorm aan de orde komt.

Ook al omdat fictie kan komen waar documentaire letterlijk en figuurlijk geen toegang heeft. Goed drama over jongeren is bovendien goed drama voor alle leeftijdsgroepen, omdat delen van de thematiek en problematiek van alle tijden zijn (Romeo en Julia heten nu Najib en Julia).

Twee opmerkingen daarbij. Eén: veel drama over jongeren zal vooral ook voor jongere kijkers bedoeld zijn die de weg naar de publieke omroep steeds minder vinden. De indruk bestaat dat dat nog onvoldoende effect heeft. De belangstelling voor soap, publiek en commercieel, overtreft die voor auteursdrama over jongeren verre. Twee: opgeteld kwam er zoveel drama over jongeren voorbij dat de jury zich afvroeg of voor andere thematiek voldoende aandacht blijft. Maria's vermogen van Froukje Tan belandde op de shortlist vanwege de dramaturgische kwaliteit, maar de jury stelde daarnaast op prijs dat ook eens een keer wel en wee van ouderen op serieuze manier aan bod kwamen. Dat politiek drama na een korte bloeitijd weer minder wordt gemaakt betreurt de jury.

Ten slotte wil de jury er op wijzen dat het geven van veel kansen op de korte baan aan jonge makers in One Night Stand, Kort, Nieuwe Lola's en het eenmalige Ennegramproject een goede zaak is, maar dat een succesvol leerproces ook uit moet monden in de kans op het maken van grotere producties. Daarvan lijken er steeds minder te komen.

Uit de tweede longlist bleef uiteindelijk een shortlist van zeven producties over, waarop vier van hoopgevend jong talent. Het betreft in alfabetische volgorde:

Jeroen van de Berg met Leuk voor later (VPRO). Jeroen van de Berg schreef een prachtig en scherp scenario op basis van een eigen toneeltekst waarin genadeloos een ontwricht gezin wordt geportretteerd.

Rogier de Blok en David Verbeek met Yu Lan (VPRO). In Yu Lan maken Rogier de Blok en David Verbeek op poëtische wijze de vervreemding voelbaar die de condition migrante met zich meebrengt.

David Lammers met Snacken (NPS). David Lammers viel op door zijn aandachtige, geestige en onnadrukkelijke schets van twee pubermeisjes tijdens een uitstapje naar de grote wereld.

Froukje Tan met Maria's vermogen (KRO) Froukje Tan wist de jury te charmeren met een verhaal waarin moeders nieuwe liefde de problemen in de levens van haar volwassen kinderen op knappe wijze zichtbaar maakt.

Alle juryleden lazen de zeven scenario's en bekeken nogmaals de producties. Het aanwijzen van drie genomineerden bleek moeilijk maar de keus viel dus uiteindelijk op Ger Beukenkamp, Frank Ketelaar en Helena van der Meulen. Dat alle drie een grote staat van dienst hebben, heeft voor de jury geen rol gespeeld. Wel zegt het veel over hun bewezen kwaliteiten.

Van de drie genomineerden zijn er twee Telefilms en één op zichzelf staande productie in twee delen. Ze zijn dus langer dan de afgevallen films, maar alweer was dat geen criterium bij de beoordeling. De films zijn gemaakt door en/of in opdracht van NCRV en VPRO. Ze verschillen sterk van karakter maar zijn elk in hun eigen genre van zeer hoog niveau.

De genomineerden in alfabetische volgorde:

Ger Beukenkamp voor De Kroon. Fictieve, maar geloofwaardige en intelligente reconstructie van de missie waarin Max van der Stoel Jorge Zorreguieta moest duidelijk maken dat zijn aanwezigheid bij de bruiloft van zijn dochter ongewenst was. Het verwerken van bekende feiten loopt nergens de dramaturgische opbouw in de weg en de verzonnen delen dragen bij aan de diepgang van de personages die met fijne ironie worden neergezet. Scenario met bekende afloop en veel 'talking heads' dat desondanks en ondanks de lengte tot het eind blijft boeien door krachtmeting, karakters en knappe dialogen. Het spel met het gebruik van de verschillende talen en vertalingen is geraffineerd. 'Goed' en 'kwaad' blijven overeind maar het 'goed' wordt voorzien van volop nuancerende kanttekeningen.

Frank Ketelaar voor De Uitverkorene. Klassiek opgebouwd koningsdrama met Bijbelse allure in ondernemersmilieu, waarin de zakelijke lijn in het verhaal (berustend op ware gebeurtenissen) knap gebruikt wordt om binnen te dringen in hoofden en harten van individuen en gezinnen binnen een bevindelijk-gereformeerde gemeenschap. De verhaalstof werd verzameld door Kees Prins en Frank Ketelaar, waarna de laatste het scenario schreef. Een uitgekiend scenario waarin waar gebeurde elementen misschien als fictie overkomen, terwijl het in dit drama juist de fictie is die op overtuigende wijze de waarheid liegt. Een scenario over de tragische gevolgen die een rigide geloofsovertuiging kan hebben wanneer leven en leer botsen en traditie en moderniteit in gespannen verhouding tot elkaar staan. Een ontroerende liefdesgeschiedenis ook, verweven met een tragische broederstrijd.

Helena van der Meulen voor Bluebird. Liefdevol portret van een getalenteerd, ambitieus meisje in een warm gezin dat te kampen krijgt met pesten door mede-scholieren. Een verhaal dat, mede door de belangrijke rol voor een gehandicapt broertje, makkelijk clichématig en larmoyant had kunnen zijn maar dat nergens wordt. Een scenario over het verlangen naar en de pijn van het volwassen worden en over verlies van onschuld; maar ook over de kracht om te overleven.

Een uitgesproken filmisch scenario ook waarin de locaties een essentieel element in het verhaal vormen en waarin het voortdurend onderweg zijn metafoor is voor de weg die de hoofdpersoon aflegt. Een tegelijk hard en gevoelig maar nooit sentimenteel verhaal waarin het realisme verzacht wordt door een sprookjesachtige zijlijn.

Met het aanwijzen van de uiteindelijke winnaar heeft de jury het moeilijk gehad. Na lang en soms gepassioneerd beraad is dat tenslotte gelukt. De Lira Scenarioprijs 2007 gaat naar Frank Ketelaar voor De Uitverkorene.

Jury van de Lira Scenarioprijs 2007