‘Deze stille grond, ze weet zoveel maar ze zegt niets’

De openluchtvoorstelling ‘Van Stille Grond’ verbeeldt de geschiedenis van het Drentse dorp Nieuwlande tijdens de Tweede Wereldoorlog. Middenin een weiland, onder een brandende zon, worden de toeschouwers meegetrokken in een groots heldenverhaal, dat ook een prijs kende.

‘Van Stille Grond’ wordt gespeeld middenin een weiland | Beeld: Bart Jong 

In een weiland in Nieuwlande staat links een hooiberg, waarin muzikanten zitten, en rechts een halfopen huis met een schemerlamp, een tafel en stoelen. Een oudere vrouw kijkt stuurs voor zich uit, alsof ze met haar gedachten ergens anders is. Er recht tegenover staan twee tribunes. Elke plek is bezet. Van oude van dagen tot jonge kinderen, iedereen kijkt reikhalzend uit naar wat hier gaat gebeuren. 

Dan klinkt het geluid van een ronkende motor. In de verte ontwaren we een bromfiets die snel dichterbij komt. Erop een man en een jong meisje. Ze naderen het huisje. De man stopt, het meisje praat honderduit. Ze is vrolijk en bijdehand. ‘Niets tegen je moeder zeggen, mevrouw Kakel’, roept de man. ‘Je weet wat er op het tegeltje staat, toch? ‘Weet te zwijgen’ lacht ze en schiet dan naar binnen.

Honderden onderduikers
Op een zonovergoten middag wordt hier in het weiland het theaterstuk 'Van Stille Grond' gespeeld, door zowel professionele acteurs als amateurs, onder leiding van creatief producent Annely Noeverman. Het betreft een voorstelling over de bijzondere gebeurtenissen in een klein veenkoloniaal dorp in het zuiden van Drenthe tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een groot aantal inwoners was actief in het verzet en er zaten veel mensen en kinderen ondergedoken. Veel Nieuwlanders werkten daaraan mee, en hielden consequent hun mond. Waardoor Nieuwlande ook wel bekend kwam te staan als ‘het dorp dat zweeg’. 

Op een knappe manier schakelt het verhaal steeds van verleden naar heden en weer terug 

Nieuwlande werd een van de twee dorpen ter wereld, waarbij de volledige bevolking een Yad Vashem onderscheiding kreeg. Dat betreft de hoogste burgerlijke onderscheiding die Israël toekende aan niet-Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden hadden geholpen. De drijvende kracht achter de geheime activiteiten was de nationaal bekende verzetsman, boer Johannes Post. De man die zojuist is gearriveerd op de bromfiets.

Van verleden naar heden
Onze aandacht wordt weer getrokken door de oudere vrouw (Ria Marks). Zij is Trijneke Blom-Post, de dochter van Johannes, en dus dezelfde persoon als het meisje achterop de motorfiets. In de voorstelling wordt zij oma genoemd en wordt het verhaal van Nieuwlande verteld door haar ogen. Afwisselend als jong meisje dat getuige is van wat zich er voltrekt, en als oude dame die uit haar geheugen put. Op een knappe manier schakelt het verhaal steeds van verleden naar heden en weer terug. De muziek die uit de hooiberg komt, brengt daarbij de toeschouwers met gemak in andere tijden en sferen.

In het heden arriveert al snel een journalist, Leon (Wouter van Oord), van RTV Drenthe. In verband met 80 jaar vrijheid moet hij van zijn hoofdredacteur een verhaal over Nieuwlande tijdens de oorlog schrijven. Hij zou daarvoor graag oma willen interviewen over haar vader. Maar zij heeft daar geen zin in. Ze wordt gesteund door haar kleindochter Wieke (Lusanne Arts), net als haar grootmoeder ooit, een goedgebekt meisje. ‘Dat verhaal is klaar!’ zegt oma defensief. Maar de vragen van Leon zetten wel de deur open naar haar herinneringen.

Glazen potjes
We zien hoe Duitse soldaten door een groepje kinderen de verkeerde kant op worden gestuurd - een knipoog naar Van Kooten en De Bie’s ‘Wo ist der Bahnhoff’ -. We zien rijen dorpelingen met koffers sjouwen en groepjes mensen die snel van de ene deur naar de andere worden gebracht. We zien ook hoe de informatie en opdrachten op kleine briefjes in glazen potjes onopvallend en snel werden doorgegeven, vervoerd in een kruiwagen en verstopt in de grond. ‘Deze stille grond, ze weet zoveel maar ze zegt niets’, citeert oma een oud gedicht. 

De muziek uit de hooiberg brengt de toeschouwers met gemak in andere tijden en sferen

Zij en kleindochter Wieke praten ondertussen over de liefde, over Tinder en over die verstrooide journalist. Oma wil Wieke wel aan hem koppelen, maar hem vertellen over het verleden en haar vader, dat ziet ze echt niet zitten. Of toch wel? Hoe meer de gebeurtenissen uit het verleden zich aan haar opdringen, hoe meer ze gaat twijfelen. Over wat er nu echt waar is, en over of ze nog altijd haar mond moet houden? Uiteindelijk vertelt ze aan Leon alsnog het verhaal dat haar vader tot een held maakte. Maar dat voor hem niet goed afliep. 

Laatste klus
We kijken weer terug in de tijd. Het is Bevrijdingsdag, iedereen zwaait vrolijk met vlaggetjes. Maar dan wordt die vreugdevolle scène plotseling doorkruist door de beklemmende herinnering van oma, aan hoe haar vader tegen het eind van de oorlog een paar vastgezette verzetsmannen wilde helpen bevrijden, maar daarbij zelf de dood vond. 

Als oma haar verhaal heeft verteld is ze moe. ‘Gaan jullie maar’, zegt ze tegen Wieke en Leon, die elkaar inmiddels echt lijken te hebben gevonden. Ze trekken zich giechelend terug in de hooiberg. 

Dan verschijnt de bromfiets weer, Post komt zijn dochter halen. ‘Je had die laatste klus nooit moeten doen’, zegt het kleine meisje tegen haar vader. ‘Ik kon niet anders’, zegt hij. ‘Maar je liet ons in de steek. Ik heb je gemist. De verzetsheld was er altijd, maar de vader niet.’ Ze stapt achterop en samen rijden ze weg, het weiland in. De eeuwigheid in. Langzaam verdwijnen ze uit het oog en laten het publiek sprakeloos achter. 

Dit project is mede mogelijk gemaakt door Stichting Lira Fonds.

Deirdre Enthoven