‘Het is heel dankbaar om concrete hulp te kunnen bieden aan schrijvers in nood’
De wereldwijde instabiliteit brengt journalisten en schrijvers steeds vaker in levensgevaar bij de uitoefening van hun beroep. Deze groep kan aankloppen bij het PEN Emergency Fund voor hulp bij acute nood. Voorzitter Job Degenaar blikt terug op een uitdagend jaar en vertelt over de groeiende vraag naar hulp.
Beeld: Joke Schut
Het PEN Emergency Fund is een noodfonds voor schrijvers dat nauw samenwerkt met PEN International, de organisatie die zich inzet voor de vrijheid van meningsuiting, samenwerking tussen schrijvers overal ter wereld en literatuur als intercultureel bindmiddel. Vandaag telt deze organisatie 147 centra in meer dan 90 landen. Om collega’s in nood meteen financieel te kunnen helpen, richtte de Nederlandse schrijver A. den Doolaard in 1971 het PEN Emergency Fund op. Dit fonds is er voor álle professionele schrijvers en schrijvende journalisten, waar ook ter wereld, die in gevaar zijn gekomen bij de uitoefening van hun beroep. In de vijftig jaar van zijn bestaan hielp het fonds al honderden schrijvers in acute nood.
Job Degenaar is voorzitter van het PEN Emergency Fund. Samen met Wim Jurg, René Appel, Paulien Loerts en Charles den Tex vormt hij het bestuur.
Wat doet het PEN Emergency Fund precies?
'Het fonds biedt financiële hulp aan auteurs die door hun geschriften of uitspraken in gevaar zijn gekomen. De auteurs die een aanvraag doen, worden gecheckt op drie punten: zijn het professionele schrijvers, bevinden ze zich in urgente nood en is die noodsituatie ontstaan door hun geschriften of uitspraken. Een auteur die niet meer mag publiceren, verliest zijn inkomsten. Maar er zijn ook vele voorbeelden van schrijvers wier leven op het spel staat en die hun land moeten ontvluchten. Zij kunnen via PEN International een beroep doen op hulp van het fonds. PEN International heeft zogenoemde ‘Heads of Regions’ in dienst, specialisten van de betreffende werelddelen, die uitgebreid deze checks doen. Als alles is goedgekeurd, dragen ze de auteur daarna bij ons aan. Voldoet hij of zij aan de gestelde normen binnen ons eigen mandaat - dat in wezen niet afwijkt - dan kunnen wij snel handelen.'
‘In de vijftig jaar van zijn bestaan hielp het fonds al honderden schrijvers in acute nood’
'We kunnen soms dezelfde dag nog het geld overmaken waarmee ze bijvoorbeeld een ticket kunnen kopen en de eerste kosten kunnen dekken. We geven eenmalig een bedrag van maximaal 2.000 euro. In sommige landen is dat veel, in andere weinig. Voor steun en opvang op langere termijn zijn organisaties als ICORN en Humanists International in het leven geroepen.'
In wat voor soort situaties zitten de schrijvers in nood?
'Het gaat vooral om schrijvers die in nood verkeren doordat ze strijden voor het recht op vrije meningsuiting en daardoor in hun land in problemen komen. De schrijvers hebben bijvoorbeeld snel een vliegticket nodig om hun land te ontvluchten voor hun veiligheid. Of ze hebben medicatie nodig. En als ze net in een ander land zitten, hebben ze niet meteen werk. Of hun gezin is afhankelijk van de inkomsten van een schrijver die in de gevangenis zit. Alle denkbare noodsituaties komen langs. En je helpt vaak niet alleen de schrijver, maar een heel gezin.'
Heb je een concreet voorbeeld?
'De zoon van een vreedzame activiste werd gegijzeld toen de autoriteiten zijn gevluchte moeder wilden arresteren. Hij werd gevangengenomen, mishandeld en veroordeeld tot jarenlange gevangenisstraf. Na uitzetting zonder staatsburgerschap leefde hij samen met zijn gezin als balling in armoede. Het fonds steunde hem met geld voor visa, kleding, voedsel en huur vanwege de impact van zijn moeders journalistieke werk.’
Hoe is het afgelopen jaar gegaan voor het PEN Emergency Fund?
‘Normaal gesproken waren er tussen de 30 en 35 overmakingen per jaar, dat was al opgelopen tot 50. Maar in 2024 zaten we op 82 overmakingen aan auteurs, afkomstig uit 32 landen. Het team dat deze overmakingen doet, hebben we uitgebreid naar drie personen. En we zoeken nog meer mensen.’
‘Ik vergelijk het met ambulancewerk, het is echt eerste hulp die je biedt, maar wel essentieel’
Wat is het meeste werk voor jullie?
‘Het geld overmaken is soms intensief. We zorgen ervoor dat er altijd twee personen beschikbaar zijn om dat te doen. Omdat het internationaal werk is, zit je met tijdsverschil. We stuiten op allerlei problemen, rekeningnummers die niet kloppen of een bank die niet meewerkt. Soms moet je via een vertrouwde tussenpersoon geld bij iemand zien te krijgen. Het is bij tijden veel werk, maar het is heel dankbaar om concrete hulp te kunnen bieden aan schrijvers in nood. Ik vergelijk het met ambulancewerk, het is echt eerste hulp die je biedt. We krijgen veel ontroerende reacties van schrijvers die we geholpen hebben.’
Wat zijn de plannen voor de toekomst?
‘We zijn vooral op zoek naar meer mensen in ons team die geld kunnen overmaken. Het kost je gemiddeld genomen ongeveer 4 uur per week. Dus bij dezen: dit is een oproep.’
Voor inlichtingen en sollicitaties kunnen mensen terecht bij Job Degenaar via de website van PEN Emergency Fund (kijk onder ‘Persbericht’, het gaat om onbezoldigde werkzaamheden). Ook voor meer informatie en financiële bijdragen kun je op deze website terecht.
PEN Emergency Fund wordt gesteund door Stichting Lira Fonds.
Dorine van der Wind