Het schrijven centraal op de Dag van het Scenario

Wat is het Nederlands Film Festival nog zonder de Dag van het Scenario? In een bomvolle Stadsschouwburg in Utrecht verzamelde zich op 28 september voor de 22e keer wederom heel scenario schrijvend Nederland, aangevuld met schrijfcoaches, producenten en andere filmbobo's. Dit jaar stond het schrijfproces centraal.

Saar Ponsioen: ‘Schrijvers mogen best wat assertiever zijn’ / Foto: Nico van den Berg

Het is zowel een middag van feest - Het Netwerk Scenarioschrijvers bestaat op de kop af 30 jaar - als van kritiek - op de kwaliteit van de scenario's in Nederland. De eindconclusie was dan wel weer erg Nederlands: koester het compromis!

De Dag had dit jaar als thema 'Het Proces'. Geen omschrijving voor een schrijverstribunaal of een Kafkaësk gesprek, maar het hele traject dat een scenarioschrijver doormaakt: van de eerste gedachte tot de uiteindelijke uitvoering in een film of serie. Dat daar veel dingen niet lekker lopen, maakten de diverse gasten op het podium wel duidelijk.

Een vorm van zelfkastijding
Presentatoren Jenny Mijnhijmer (scenarioschrijver film en theater en secretaris theater bij het Fonds Podiumkunsten) en Jaap Peter Enderlé (scenarioschrijver film en televisiedrama) hebben er duidelijk zin in. In een energieke inleiding herinneren zij de zaal aan een bijeenkomst van het 'Filmmakersinitiatief' eerder dit jaar in EYE. Daar werd de uitslag van een uitgebreide enquête onder regisseurs, acteurs en scenaristen gepresenteerd en de conclusie was toen dat maar liefst 87 procent van alle ondervraagden de kwaliteit van de Nederlandse speelfilm gemiddeld tot ondermaats vindt. Een vorm van zelfkastijding dus, want het ging wel over wat ze zelf hadden gemaakt. Mijnhijmer en Enderlé leggen de zaal vandaag meteen de prangende vraag voor of schrijvers wel voldoende willen samenwerken en of ze wel tegen kritiek kunnen. Er komt een wat ongemakkelijk gemurmel uit het publiek. Het is maar goed dat er meteen een komisch bedoeld filmpje volgt, waarin schrijvers als Karin van Holst Pellekaan (Loenatik, Circus Noël) uit de doeken doen waar ze inspiratie opdoen. Het antwoord is lekker nuchter: op de wc en tijdens het weggooien van oude kranten in de oudpapierbak. 

Auteursbond-bestuurslid Marc Veerkamp kreeg het Vlammetje van Eer opgespeld

Collectief creatief proces
De eerste gast in Utrecht, scenarioschrijver Oscar van Woensel (Penoza, Mocro Maffia) krijgt van Jenny Mijnhijmer ook meteen de alomvattende vraag voorgelegd hoe hij van een los idee goed drama maakt. Van Woensel is duidelijk nog wat onwennig en wordt wat lacherig. ‘Ik vind het erg potsierlijk om over mijn ideeën te praten, alsof het iets waard is’, zegt hij. ‘Een idee is iets wat door god gegeven wordt. Het is een spirituele ervaring. Het duurt maar een seconde, maar dan heb je wel meteen een jaar werk.’ Wederom gelach uit de zaal, maar daarna wordt hij toch wat serieuzer als hij vertelt over het plezier dat hij heeft in het collectieve creatief proces. Het blijkt de rode draad van de middag te zijn.

Hoofdschrijver bij Penoza
Van Woensel vertelt daarna over zijn ervaring als hoofdschrijver bij de serie Penoza, waar de oorspronkelijke schrijvers hem vroegen om hoofdschrijver te worden. Hij wist vanaf het begin dat hij ondergeschikt zou zijn aan de regisseur en het format, maar hij wilde zo graag een serie doen, dat hij dat er graag voor over had. ‘Terwijl je eigenlijk als schrijver veel langer betrokken zou moeten zijn bij het proces. Nu krijg je soms na afloop een linkje naar een screener en moet je maar hopen dat je verhaal een beetje overeind is gebleven.’

Vervolgens verschijnt er een panel van scenaristen en dramaturgen op het podium, bestaande uit Saar Ponsioen, Tijs van Marle, Marijn Bloemen en Ernie Tee. We horen van Tijs dat hij nog nooit een dramaturg heeft zien huilen (‘Die zijn ijskoud!’), dat iedereen zich mag bemoeien met het script (‘Maar voor de kwaliteit is het heel slecht.’) en dat hij soms met tien projecten tegelijk bezig is.

Assertiever zijn
Volgens Ernie is het vooral belangrijk om zo snel mogelijk te bepalen wat je precies wil vertellen. Tijs is het daar mee eens: ‘Die vraag wordt nu vaak overgeslagen.’ Saar vindt dat schrijvers best wat assertiever mogen zijn. Marijn: ‘De scenarist sneeuwt maar al te vaak onder.’ Tijs reageert: ‘Ik ben een pleaser. Ik moet echt beschermd worden om niet teveel door anderen te worden beïnvloed.’

Carl Joos hield een gepassioneerd en humoristisch betoog over het belang van herschrijven

En dan komt het gesprek toch op geld. Waarbij we horen dat een Filmfonds voor een treatment achtduizend euro betaalt. Dat lijkt veel, maar je kunt er zo een jaar mee bezig zijn en dan is het ineens een fooi. Schrijvers moeten meer verdienen, zo luidt dan ook de conclusie.
Na deze twee zeer levendige gesprekken met veel humor en relativering, was voor de lezing van Willem Jan Otten een concentratie nodig die niet iedereen meer kon opbrengen. Gelukkig was het na zijn verhaal over Murnau, de losgekoppelde camera, film als de kunst van de bemiddelde blik en de poppenkast van Truffaut met de worst van Jan Klaassen, tijd voor de pauze. 

Geen saai fabriekswerk
Het tweede deel van de middag draaide voor een groot deel om het schrijversteam achter de succesvolle serie Spangas. Onder de titel 'Het gedeelde proces' vertelden Anya Koek (hoofdschrijver), Jetske Vulsma (storyliner) en Pepijn van Weeren (dialoogschrijver) over de verschillende stadia van het schrijfproces. Ook belangrijk is hoe je voorkomt dat de enorme productie die gedraaid moet worden (elk jaar maar liefst 180 afleveringen van elk tien minuten) tot saai fabrieksmatig schrijfwerk leidt. Het levert een interessant inkijkje op in de onderlinge taakverdeling, en hoe je elkaar in een team niet alleen ondersteunt maar ook verrast.

Het belang van herschrijven
De afsluitende lezing van de Vlaamse scenarist Carl Joos (Broken Circle Breakdown, Baantjer Het Begin) was om door een ringetje te halen. Joos hield een gepassioneerd en humoristisch betoog met als titel ‘Scenarist: tussen manipulator en marionet', over het belang van herschrijven. Het leverde een heerlijke monoloog op over wat je moet doen als de hoofdrolspeler plotseling uit de serie geschreven moet worden, en dat veel schrijvers veel te vroeg met de dialoogversie beginnen. Joos besluit met een pleidooi voor overleg en compromis. Waarmee de Belg laat zien aardig vernederlandst te zijn.

Vlammetje van eer
Als klapstuk van de middag kreeg Auteursbond-bestuurslid Marc Veerkamp het Vlammetje van Eer opgespeld voor bewezen diensten. Vlammen deed de Dag van het Scenario niet vaak, maar een inspirerende middag was het zeker. Nu nog die zo vaak beklaagde Nederlandse film wat meer vuur geven.

Nico van den Berg

De Dag van het Scenario is een door het Lira Fonds ondersteund evenement