Leenrechtvergoedingen in tijden van pandemie

Door de coronamaatregelen waren de openbare bibliotheken in 2020 een groot deel van het jaar gesloten. Ondanks initiatieven als bezorgdiensten, afhaallocaties, verrassingstassen en bestelpakketten, daalde het aantal uitleningen van fysieke boeken met bijna 30 procent: van ruim 60 miljoen uitleningen van boeken in 2019 naar zo’n 43 miljoen in 2020.

Beeld: Shunya Koide/Unsplash

Een daling van het aantal uitleningen met bijna een derde is natuurlijk spectaculair en betekent een plotselinge en dramatische terugval. Veel schrijvers en vertalers die jaarlijks via Lira hun leenrechtvergoeding ontvangen, zullen dit pijnlijk gaan merken bij de uitkering van het leenrecht over 2020, die Lira in het najaar van 2021 uitkeert. Helaas daalt de leenrechtincasso al jaren gestaag. In 1995 werden nog 158 miljoen uitleningen voor boeken geregistreerd door Stichting Leenrecht. Ruim 3,5 keer zo veel dus als de 43 miljoen uitleningen in 2020. Voor die aanhoudende dalende trend zijn meerdere oorzaken aan te wijzen.

De Bibliotheek op school (dBos)
Sinds 2015 vindt er een verschuiving plaats van de collecties en de activiteiten van openbare bibliotheken naar scholen. Schoolbibliotheken zijn vrijgesteld van de betaling van de leenrechtvergoedingen. De opkomst van het succesvolle programma de Bibliotheek op school (dBos) is echter nog altijd niet verwerkt in het leenrechtstelsel: lang niet in alle gevallen vindt hier registratie plaats van uitleningen. Stichting Leenrecht becijfert de schade voor rechthebbenden (schrijvers, illustratoren en uitgevers) inmiddels op zo’n 1,4 miljoen euro per jaar. 

Uitleningen e-books met 44 procent omhoog
Tegenover de daling van het aantal uitgeleende papieren boeken staat een stijging van de uitgeleende e-books. In absolute aantallen is dat veel minder dan de fysieke uitleningen en het betreft in mindere mate kinderboeken, dus de trends heffen elkaar niet op. Niettemin zijn de cijfers een opsteker: het aantal uitgeleende e-books steeg in het pandemiejaar 2020 sterk, van bijna 3,9 miljoen in 2019 naar 5,6 miljoen in 2020; dat is maar liefst 44 procent. Omdat Lira het aandeel voor de schrijvers en vertalers verdeelt, zal deze stijging zich vertalen in een hogere incasso en repartitie. Ook het aantal uitleningen van luisterboeken via de onlinebibliotheek.nl steeg in 2020 met 44 procent: van 1,8 naar 2,6 miljoen. Hiervoor incasseert Lira geen vergoedingen. Lees hier meer over de verschillende vergoedingen voor e-books en voor luisterboeken.