Auteurs slaan alarm: ‘Door sluiting bibliotheken lopen we nóg meer inkomen mis’
De bibliotheken waren tijdens corona maandenlang gesloten. Daardoor kan Lira komend jaar veel minder leenvergoeding uitkeren. En dat is niet het enige slechte nieuws voor schrijvers. Jeroen Thijssen en Annemarie Bon vertellen over de rol van schoolbibliotheken en wat de overheid kan doen om het lezen te bevorderen.
'Multinationals als KLM kregen royale financiële steun van de overheid, daarom verwachten wij ook een gebaar naar de schrijvers.' | Foto's: Inigo Garayo (l) en Marijn Olislagers (r)
Aan de houten tafel achter in haar tuin, haalt Annemarie Bon een A4'tje tevoorschijn. Ze heeft een overzicht gemaakt van de bedragen die ze de afgelopen jaren aan leenrechtvergoeding heeft ontvangen. 'Tussen 2009 en 2020 is het bedrag zo goed als gehalveerd. In 2015 schreef ik vijf nieuwe titels. In totaal ontving ik dat jaar ruim 7500 euro en dat was al zo’n vijfduizend euro minder dan het ooit geweest was. In de jaren daarna heb ik naast mijn eigen werk veel kleine boekjes vertaald. In 2019 kwamen er daardoor bijvoorbeeld 37 nieuwe titels bij. Toch daalde het bedrag dat ik aan leenrechtvergoeding kreeg nog verder. Voor de meeste kinderboekenauteurs is de leenrechtvergoeding hun belangrijkste inkomstenbron, dus je kunt je voorstellen dat sommige auteurs er een baan naast moesten nemen.'
Een gebaar naar schrijvers
De leenrechtvergoeding voor jeugdboekenschrijvers heeft dus al jaren de vorm van een steile curve naar beneden. Doordat de bibliotheken zo lang gesloten zijn geweest, zal die het komend jaar voor veel auteurs nog lager uitvallen. En dat is zuur, zegt romanschrijver Jeroen Thijssen. Als voorzitter van de sectie Letteren bij de Auteursbond zeer betrokken bij de inkomenssituatie van alle schrijvers in Nederland: 'Zeker als je bedenkt dat grote bedrijven als KLM en Booking.com grote financiële steun kregen van de overheid. Wij zouden het daarom helemaal niet gek vinden als de minister een gebaar maakt naar de schrijvers. Sterker nog: als er niets gebeurt, moeten we het over hardere acties hebben.'
‘De bibliotheken waren maanden dicht, waardoor de leenrecht-vergoeding straks flink tegenvalt’
Annemarie knikt instemmend. 'Jeugdboekenschrijvers halen een groot deel van hun inkomen uit schoolbezoeken, lezingen en cursussen. Ook deze activiteiten zijn door corona gedeeltelijk weggevallen. Er zijn wel online lezingen geweest, en er kwam een steunpakket, maar het was zwaar. Daar komt de sluiting van de bibliotheken nog eens bij.'
Schoolbibliotheken
Dat ze goed zijn in actievoeren, bewezen de jeugdboekenauteurs in de zomer van dit jaar. Na jarenlange gesprekken over de leenrechtvergoeding die schoolbibliotheken niet afdragen, besloten ze tot actie over te gaan. De uitzonderingspositie voor het onderwijs kost de auteurs veel geld.
Annemarie Bon: 'Met de Bibliotheek op school (dBos) bereiken we alleen al in het primair onderwijs 49 procent van de leerlingen. Prachtig natuurlijk, behalve dat auteurs hierdoor een groot deel van hun leenrechtvergoeding mislopen.
#neemderegie
In de Auteurswet staat dat school- en universiteitsbibliotheken vrijgesteld zijn van het afdragen van leenrecht. Op dit moment is het zo dat openbare bibliotheken een deel van of hun hele collectie jeugdboeken op scholen plaatsen en daarom geen leenrecht afdragen. Daar willen de auteurs van af.
In minder dan een week tijd maakten velen van hen videoboodschappen die ze onder de hashtag #neemderegie deelden via sociale media. Samen met de uitgevers (GAU) en de visuele makers (BNO) stelden ze een brandbrief op die ze op 1 juli 2021 aan de minister van Onderwijs Van Engelshoven aanboden. Die zegde toe alle partijen opnieuw aan tafel uit te nodigen en inmiddels is een start gemaakt met een constructief overleg.
‘Goede jeugdboeken bevorderen de leesmotivatie van jongeren’
Voor Bon en Thijssen kan het niet snel genoeg gaan: 'Die uitzonderingspositie voor het onderwijs gaat ten koste van het lezen', stelt Annemarie Bon. 'Vaak mogen kinderen de boeken niet mee naar huis nemen, en een kwartier vrij lezen in een drukke klas leidt niet tot diepe concentratie. Kinderen krijgen zo minder kans om te lezen. Dat moet toch te denken geven als je bedenkt dat er aan de andere kant miljoenen gestoken worden in leesbevordering.'
Lage leesmotivatie
Dit enorme inkomensverlies is al lang niet meer het probleem van kinderboekenauteurs alleen, stelt Jeroen Thijssen. 'Het gaat alle auteurs aan, omdat dBos al op een deel van de middelbare scholen aanwezig is. Daarom vinden wij dat de overheid een gebaar moet maken. Daar zullen we in gesprekken op aandringen. Tot die tijd kunnen we helaas niet meer doen dan alle auteurs waarschuwen, dat ze dit jaar waarschijnlijk een bedrag op hun rekening krijgen dat fors lager is dan ze gewend waren.'
Annemarie Bon maakt zich zorgen. 'De leesmotivatie van Nederlandse jongeren is het laagste van de hele wereld. De hele wereld! Een kwart van onze kinderen komt laaggeletterd van school. Goede jeugdboeken die gemakkelijk te krijgen zijn, zouden daar enorm tegen helpen. De werkelijkheid is dat auteurs steeds meer commerciële klussen moeten aannemen of zelfs een baan ernaast gaan zoeken om rond te kunnen komen. Daardoor houden ze steeds minder tijd over om te schrijven. Dat gaat ten koste van de jeugdliteratuur.'
Jeroen Thijssen is voorzitter van de sectie Letteren bij de Auteursbond, secretaris van het bestuur van de Auteursbond en lid van het Lira-bestuur.
Annemarie Bon is vicevoorzitter van Lira en lid van de sectie Geschriften van Stichting Leenrecht.
Linda Huijsmans