Luisterboeken mp3-download

De digitale revolutie vindt zijn weerslag op de traditionele boekenmarkt. Met de komst van luisterboeken op CD werd er een nieuwe exploitatievorm gevonden. Inmiddels is de markt verder in beweging gekomen door het aanbieden van luisterboeken als mp3-download via internet. En met succes, want de verkoop van luisterboeken blijft een flinke groei doormaken. De website Luisterrijk.nl is een webwinkel die zich specifiek richt op de verkoop van luisterboeken in mp3- bestandsformaat. Deze nieuwe commerciële exploitatievorm brengt een aantal vraagstukken met zich mee en trok dan ook de aandacht van Lira. Dit resulteerde in een uitgebreide belronde langs auteurs en hun uitgevers, waarvan luisterboeken worden aangeboden op de webwinkel.

Luisterboeken in mp3-formaat

Allereerst een korte introductie op deze digitale exploitatievorm van luisterboeken. Uitgevers van luisterboeken spelen handig in op de populariteit van mp3-spelers. In Nederland bezit elk huishouden minimaal één mp3-speler. De mobiele telefoon zal naar verwachting ook een centrale rol gaan spelen bij het afspelen van luisterboeken, aangezien bijna elk mobieltje tegenwoordig een geïntegreerde mp3-speler bezit. Denk aan de populariteit van de iPhone van Apple, met een opslag capaciteit van 8 of 16 GB. Een luisterboek in mp3-formaat varieert van 80 MB tot 600 MB (voor een luisterboek van meer dan 10 uur). Er passen dus eenvoudig meerdere luisterboeken op een mobiele telefoon of mp3-speler.

Het luisterboek dient vooralsnog gedownload te worden op de computer en kan vervolgens op mp3-speler of telefoon worden gezet. In de toekomst zal het mogelijk zijn dat een luisterboek direct gedownload kan worden op een mobiele telefoon. Het is duidelijk dat de ontwikkelingen rondom het luisterboek niet stilstaan.

Luisterrijk.nl

Toestemming

Het blijkt een ietwat ingewikkelde constructie te zijn. Duidelijk is in elk geval dat de commer­ciële exploitatie van luisterboeken als download een aantal nieuwe contractuele vraagstukken met zich meebrengt.

De exploitatierechten vallen primair aan de schrijver van een werk toe. De schrijver kan vervol­gens contractuele afspraken maken met zijn uitgever over de uitgeefvoorwaarden van zijn boek. Voor online exploitatie is expliciete toestemming vereist van de auteur. De uitgever die de primaire uitgave rechten bezit op het boek, kan een sublicentie sluiten met een andere uitgever die zich richt op het uitgeven van luisterboeken, als hiervoor toestemming is gegeven door de auteur. De uitgever van het luisterboek sluit vervolgens een sublicentie met Luisterrijk, zodat deze het luisterboek online mag verkopen als download.

Veel uitgevers, maar ook schrijvers zelf, staan er echter niet bij stil dat in veel gevallen de rechten voor online verspreiding door de schrijver aan Lira zijn overgedragen. Op het moment van aansluiting bij Lira kan op het formulier <exploitatie omvang=, inmiddels het aansluitingscontract, aangekruist worden welke rechten je als schrijver door Lira wilt laten behartigen. Hoe meer rechten bij Lira ondergebracht worden, hoe sterker wij staan om voor onze schrijvers goede tarieven te bedingen. Maar, net zoals een huis maar één keer verkocht kan worden, kun je ook een recht maar één keer weggeven.

Heb je dus als schrijver je online rechten bij Lira veiliggesteld, dan moet een uitgever contact opnemen met Lira als de uitgever een online luisterboek wil uitgeven. Lira kan op deze manier zorgen dat alle auteurs een redelijke vergoeding krijgen voor de online verkopen van hun werk.

Het is van belang om erop te letten dat u aan een uitgever geen toestemming geeft voor online-exploitatie als u deze rechten eerder heeft overgedragen aan Stichting Lira. Er is dan immers sprake van een dubbele overdracht van rechten.

Resultaat

Op één contract na was de online exploitatie van luisterboeken goed geregeld door uitgevers. Er was expliciete toestemming verleend door de auteur voor de online exploitatie. Hoe kunt u dit zien? In het LUG VVL  Modelcontract voor de uitgave van oorspronkelijk Nederlandstalig literair werk is een tweetal bepalingen opgenomen die ingaan op de uitgave van een luisterboek op CD en als download. Het betreft artikel 1 lid 5 sub d, dat betrekking heeft op de exploitatie van het luisterboek op CD. Artikel 1 lid 6 sub a betreft de online exploitatie, het aanbieden van een luisterboek als download.

Hieronder volgen de desbetreffende artikelen:

Art. 1 lid 5 sub d:

De in lid 1 aan de uitgever verleende exclusieve licentie omvat mede de volgende exploitatierechten: het verveelvoudigen van het geheel of een gedeelte van het werk door het vastleggen daarvan op geluids  en of beelddragers en het openbaar maken van deze verveelvoudigin gen (... %);

Art. 1 lid 6 sub a:

De in lid 1 aan de uitgever verleende exclusieve licentie omvat tevens de hierna genoemde rechten, mits voor de uitoefening ervan schriftelijke toestemming van de auteur is verkregen: het werk geheel of gedeeltelijk uitgeven en exploiteren in elektronische vorm, al danniet op vaste informatiedragers dan wel door middel van online beschikbaarstelling op internet of in enig ander netwerk, waaronder bijvoorbeeld als e book of op cdrom (... %);

Het is dus zaak om uw contract nog eens na te lezen op wat u hebt afgesproken met uw uitgever en er daarbij op te letten dat u uw rechten niet twee keer overdraagt.

Vergoeding

Geen van de primaire uitgevers had parate kennis over wat er was afgesproken met betrekking tot het online aanbieden van luisterboeken. Er moest in archieven gespit worden naar de contracten. Enkele uitgevers exploiteren zelf luisterboeken en hebben direct een contract afgesloten met Luisterrijk. Veel uitgevers hebben echter een sublicentie verleend aan uitgeverij Rubinstein, welke zich primair richt op de uitgave van luisterboeken. Uitgever Rubinstein was dan ook als enige uitgever zeer goed op de hoogte van de licenties tussen uitgevers en Luisterrijk.

Luisterrijk ontvangt veertig procent van de opbrengst, en zestig procent gaat naar de uitgever. Dit komt overeen met de norm die is opgenomen in de toelichting op het Modelcontract aangaande opbrengstverdeling bij exploitatie door een andere uitgever. Hiervan gaat vervolgens een wisselend percentage naar de auteur. Dit is afhankelijk van wat er is afgesproken in het contract. Gemiddeld ligt dit percentage rond de veertien procent.

In geld uitgedrukt zou zoiets er ongeveer als volgt uitzien:

De prijs van een luisterboek op Luisterrijk ligt twintig procent lager dan de prijs van een luister­boek op CD. Uitgaande van een prijs van e. 19,90 voor een luisterboek op cd kost hetzelfde luisterboek als mp3 e. 15,90 bij Luisterrijk. Hiervan gaat zestig procent van de verkoopprijs naar de uitgever. Dit is een bedrag van e. 9,54. Van dit bedrag gaat veertien procent naar de schrijver. Dus zou een schrijver circa e. 1,34 ontvangen per verkochte download.

De vergoeding voor het aanbieden van een luisterboek als mp3-download is in alle contracten identiek aan de vergoeding die wordt betaald voor de verkoop van een regulier luisterboek op CD. Dit is opmerkelijk, want er zijn vrijwel geen kosten verbonden aan het aanbieden van een luisterboek als download. Wellicht is het dan ook nodig om voor luisterboeken als mp3-down­load het bestaande afrekenmodel bij te stellen. Uitgevers verdienen nu meer aan de verkoop van luisterboeken als download, terwijl schrijvers hetzelfde verdienen als aan de verkoop van een luisterboek op CD.

Illegaal downloaden

Daarnaast is een veel gehoorde opmerking hoe het zit met het illegaal downloaden van luister­boeken. Want wat gebeurt er met het luisterboek nadat de download heeft plaatsgevonden?

Luisterrijk zegt hier een oplossing voor te hebben gevonden. Elk mp3-bestand is beveiligd met een audio-watermerk. Dit zorgt ervoor dat het mp3-bestand altijd naar een klant terug te herleiden is. Indien iemand dus illegaal luisterboeken als mp3 verspreidt, dan is dit bestand terug te herleiden tot die persoon. De boeken kunnen dus wel illegaal verspreid worden, maar de bron is te traceren. Er is echter niemand die actief spoort naar inbreuk.

Het is niet duidelijk hoe de auteur inzicht krijgt in het aantal downloads dat heeft plaatsgevonden, omdat de verkoop van een luisterboek als mp3-download gewoon wordt geteld als de verkoop van een regulier luisterboek door de uitgever.

Conclusie

Het opvallendste resultaat van deze belronde is de grote onwetendheid bij auteurs op het gebied van nieuwe online distributievormen van luisterboeken. Men denkt <dat het zo=n vaart niet zal lopen= en <dat het echte papieren boek nooit zal verdwijnen=. Nu is een luisterboek uiteraard niet hetzelfde als een leesboek en zal het originele boek hoogstwaarschijnlijk nooit van de planken in de bibliotheek en de boekhandel verdwijnen. Maar bewustwording van dit nieuwe exploitatiemo­del van boeken is wel nodig. Nieuwe ontwikkelingen kunnen immers snel gaan, ook op dit gebied.

Momenteel bedraagt de omzet van luisterboeken in Nederland maar één à twee procent van de totale omzet in de boekhandel. Als we kijken naar Amerika, dan komt daar inmiddels acht tot tien procent van de omzet uit de verkoop van luisterboeken. Als deze trend zich ook doorzet in Nederland, is het dus zaak om uw zaken op online gebied goed in orde te hebben.

Hieronder een aantal praktische tips

- U kunt uw online exploitatie rechten maar één keer overdragen. Draagt u uw rechten toch twee keer over, dan is er sprake van dubbele overdracht van rechten en bent u in principe als schrijver aansprakelijk.

- Het kan zijn dat u op uw aansluitingscontract uw online exploitatie rechten heeft overgedragen aan Lira. In die situatie dient een uitgever die een luisterboek online wil exploiteren, toestem­ming aan Lira te vragen. Lira kan zo een redelijke vergoeding voor u bedingen. Indien u Lira nog niet gemachtigd hebt voor online verspreiding, kan dit alsnog, bijvoorbeeld via het nieuwe aansluitingscontract.

- Het kan ook zijn dat u in uw contract met de uitgever van uw boek exclusief aan de uitgever de bevoegdheid heeft gegeven om naast het gedrukte boek ook luisterboeken aan te bieden of deze in sublicentie door een derde te laten maken. In het geval van online exploitatie dient u hier als schrijver in uw contract met de uitgever expliciet toestemming voor te geven. Het kan ook zijn dat u uw rechten niet heeft overgedragen, het staat u dan geheel vrij te doen wat u wilt.

- Probeer in uw contract met uw uitgever een hoger royaltypercentage voor luisterboeken als download te bedingen dan voor een regulier luisterboek. Er is immers geen sprake van een fysiek product waardoor er minder kosten zijn voor de uitgever.

-Vraag aan uw uitgever hoe de afrekening van digitale luisterboeken plaats vindt en vraag inzicht in de verkoopcijfers.

Voor eventuele vragen over dit onderwerp kunt u contact opnemen met Peggy de Jonge, beleidsmedewerker nieuwe media bij Lira: e-mailadres: Peggy.de.Jonge@cedar.nl

PdJ