Literom-regeling voor literaire recensenten

Nieuwe digitale exploitaties vragen om nieuwe oplossingen voor de verlening van toestemming en het honoreringsprobleem. LIRA werkt mee aan de uitvoering van de zogenoemde LiteROM-regeling voor literaire recensenten. Binnenkort gaat een mailing aan rechthebbenden de deur uit. De eerste betalingen zullen spoedig volgen.

Probleem en oplossing

De LiteROM, een uitgave van voorheen de bibliotheekcentrale NBLC, thans van producent Biblion, wil een zo volledig mogelijke verzameling van recensies met betrekking tot literaire werken zijn. Verzameld worden in beginsel alle literaire recensies die sinds het begin van de twintigste eeuw, vanaf 1900. in dagbladen en in andere periodieken zijn gepubliceerd.

Probleem was echter dat de producent was vergeten om toestemming te vragen aan de auteurs van die recensies. Aan producentenzijde was men de mening toegedaan dat het om een digitale knipselkrant ging en dat opname op de LiteROM op grond daarvan ook zonder toestemming van de betrokken schrijvers was toegestaan.

In de daarop volgende nogal principiële procedure die door de recensent Hans Warren werd geïnitieerd en waar zich de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), de Vereniging van Letterkundigen (VVL) en het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) bij aansloten, ging het om het zonder toestemming van de ongeveer 5.000 betrokken auteurs op een cd-rom zetten van zo'n 50.000 literaire recensies.

Na een voor rechthebbenden gunstige uitspraak van de rechtbank en een door rechthebbenden gewonnen kort geding, werd de procedure in hoger beroep opgeschort om partijen alsnog in de gelegenheid te stellen tot een akkoord te komen.

Partijen bereikten uiteindelijk overeenstemming over twee zaken:

! een vergoeding voor rechthebbenden, te weten auteurs en uitgevers tezamen, van een half miljoen gulden als afkoop voor de in het verleden ten onrechte op de LiteROM opgenomen recensies

! een regeling voor de toekomst, ook wel de LiteROM-regeling genoemd, waarin de toestemming voor de opname van recensies wordt geregeld, tegelijk met de vergoeding.

Tevens werd overeengekomen is dat de LiteROM-exploitatie beperkt zal blijven tot openbare bibliotheken en erkende onderwijsinstellingen.

Rechthebbende auteurs en uitgevers, voorzover hun adressen konden worden achterhaald, zullen binnenkort worden aangeschreven.

Verdeling verleden

Het is voor een auteur belangrijk dat hij zeggenschap heeft over de exploitatie van zijn werk. Het staat een auteur wiens werk zonder zijn toestemming op de LiteROM was opgenomen, dan ook vrij alsnog ja of nee te zeggen tegen de aanwezigheid van zijn recensies op de LiteROM. Als de auteur nee zegt, worden zijn recensies per volgende update van de LiteROM verwijderd.

Naast zeggenschap speelt de financiële vergoeding een belangrijke rol. Tussen de organisaties van rechthebbenden is afgesproken dat van het voor verdeling beschikbare bedrag, zowel voor het bedrag dat op het verleden slaat alsook de vergoeding voor nieuw op te nemen recensies, 70% naar de auteurs en 30% naar de uitgevers zal gaan, onafhankelijk van de feitelijke verblijfplaats van het recht.

Bij de verdeling van voor de LiteROM geïncasseerde gelden uit het verleden, bruto als gemeld een half miljoen gulden, is allereerst gekeken naar welke groepen van rechthebbenden hierop aanspraak zouden kunnen maken. De groep van journalistieke en literaire auteurs kwam daarbij pregnant naar voren, maar ook uitgevers kunnen rechten doen gelden. Niet alleen kunnen zij op grond van het in Nederland sinds 1912 van kracht zijnde werkgeversauteursrecht aangemerkt worden als makers van sommige recensies en als maker van het verzamelwerk, nl. de krant of het tijdschrift, tevens kunnen uitgevers met auteurs contractuele afspraken hebben gemaakt over de verdeling van baten uit hergebruik van gepubliceerde artikelen.

Om praktische redenen moest worden afgezien van een onderzoek naar de contractuele relatie per auteur per recensie. Dat zou in heel veel gevallen bij gebrek aan informatie ook niet tot enig concreet inzicht hebben geleid. Het zou daarnaast ook veel te veel hebben gekost, aangezien er op de LiteROM meer dan 50.000 recensies van meer dan 5.000 auteurs staan, daterend vanaf 1900. Begin daar maar eens aan.

Daarom is gekozen voor een collectieve verdeelsleutel die soms geen recht zal doen aan een individuele contractuele relatie, maar die belangrijke voordelen voor alle rechthebbenden met zich mee brengt, ook voor auteurs. Immers, er is op collectief niveau een 70%/30%-verdeling overeengekomen tussen auteurs en uitgevers, in het voordeel van auteurs. Bovendien worden door een collectieve verdeling aan de top belangrijke kosten vermeden ten gunste van alle betrokken partijen. Tenslotte krijgen ook die auteurs hun 70%-aandeel die daarop bijvoorbeeld als gevolg van een eventuele auteursrechtelijke overdracht in andere omstandigheden geen aanspraak zouden hebben kunnen maken.

Ook in andere collectieve regelingen aangaande nevenrechten, waarin collectief wordt afgesproken wat auteurs en uitgevers anders in individuele gevallen zouden hebben afgesproken (of hadden moeten afspreken), wordt het als billijk ervaren dat uitgevers een deel van de vergoeding voor hergebruik ontvangen. Denk aan het reprorecht (50/50). Denk ook aan de voor auteurs gunstiger leenrecht-verdeling (70/30)

Verdeling toekomst

Diezelfde verdeling aan de top van 70% voor de auteurs en 30% voor de uitgevers zal worden toegepast op de toekomstige LiteROM-vergoedingen, waarover eveneens overeenstemming is bereikt.

In dezelfde mailing die binnenkort uit zal gaan, wordt van makers van recensies toestemming gevraagd tot opname op de LiteROM van nog niet bestaande, nieuw te schrijven recensies. Dat is een contractuele relatie die opzegbaar is. Als de schrijver bijvoorbeeld de vergoeding in de toekomst te laag zou gaan vinden, kan hij zijn deelname aan de LiteROM-regeling beëindigen door opzegging. In dat geval blijven nog wel zijn oude recensies op de LiteROM staan, waarvoor hij per stuk een eenmalig afkoopbedrag heeft ontvangen, maar worden er geen nieuwe recensies meer van zijn hand opgenomen.

Het blijft de schrijver overigens vrij staan zijn recensies ook op andere wijze te (doen) exploiteren. De toestemming die hij aan LiteROM-producent Biblion verleent, is niet-exclusief.

Financieel uitgangspunt

Auteurs die deelnemen aan de LiteROM-regeling ontvangen in ruil voor hun toestemming tot opname van hun recensies op de LiteROM een vergoeding die gerelateerd is aan de exploitatieresultaten van de LiteROM en die om de zo veel jaar in het licht van de opbrengsten nader wordt bekeken.

Het beginsel onder deze collectieve vergoeding is dat onder de makers en andere rechthebbenden in totaal 50% van de tevoren over een bepaalde periode geraamde bruto-winst wordt verdeeld, waarbij onder bruto-winst moet worden verstaan: de bruto-exploitatie-opbrengsten minus de direct toewijsbare productie- en distributiekosten.

Bij afloop van de steeds beperkte contracttermijn moeten aan de hand van dat beginsel steeds nieuwe financiële afspraken gemaakt worden op grond van het meest recente inzicht in de uitkomsten van de exploitatie, waarbij jaarlijks aan de rechthebbenden-vertegenwoordigers opgaaf dient te worden gedaan van de resultaten.

De vuistregel dat de bruto-winst fifty/fifty wordt verdeeld tussen de producent van de LiteROM en de betreffende auteurs met gebruikmaking van steeds een beperkte contracttermijn, kan wellicht ook op andere digitale en elektronische terreinen als vergoedingsmodel goede diensten bewijzen.

In concreto: per jaar wordt verwacht dat er ca. 2000 nieuwe recensies aan de LiteROM toegevoegd zullen worden. Voor die recensies is vooralsnog in totaal op jaarbasis een bedrag van ca ƒ 125.000 beschikbaar. Van dat bedrag gaat 30% naar de uitgevers en 70% naar de auteurs. Per recensie betekent dat een vergoeding voor alle rechthebbenden op een recensie, te weten auteur en uitgever samen, van ƒ 62,50.

Volmachtverlening

Juridisch loopt het verlenen van licenties trapsgewijs. Individuele rechthebbenden geven een volmacht/lastgeving aan de collectieve beheersorganisatie van hun eigen keus. De collectieve beheersorganisatie geeft de toestemming door aan de LiteROM-producent.

Voor auteurs gaat het bij de collectieve organisaties om de keus tussen de Stichting Nieuwswaarde, de auteursrechtorganisatie van de Nederlandse Vereniging van Journalisten NVJ, en de Stichting LIRA, de auteursrechtorganisatie van voorheen de Vereniging van letterkundigen, thans de Vereniging van Schrijvers en Vertalers, waarvan de VVL een afdeling is geworden.

Uitgevers zijn aangewezen op hun eigen organisatie, de Stichting PRO.

De volmacht houdt in dat de organisaties bevoegd zijn om namens de makers en andere rechthebbenden op overeen te komen voorwaarden aan de producent van de LiteROM toestemming (een licentie) te verlenen tot opname en het opgenomen houden van de desbetreffende recensies.

Niet alleen de individuele auteur kan zich op de hiervoor beschreven wijze uit de LiteROM-regeling terugtrekken, ook de hem vertegenwoordigende organisaties kunnen hun medewerking aan de LiteROM-exploitatie beëindigen. Dat kan het geval zijn, indien partijen het niet eens zouden worden over een vergoedingsregeling voor een volgende contractperiode. In het geval dat een akkoord uitblijft, blijven oude recensies op de LiteROM staan en mogen zij ook geëxploiteerd blijven worden, omdat er immers voor is betaald, maar komen er geen nieuwe recensies bij, zodat de inhoud van de LiteROM veroudert en de exploitatiemogelijkheid van de LiteROM door gebrek aan actuele toevoegingen al snel ernstig ingeperkt zal worden.

Recensenten wier naam en adres inmiddels zijn achterhaald, krijgen binnenkort nadere informatie over de LiteROM-regeling toegezonden.