Graan/зерно – Een familiegeschiedenis in de graansilo
In de historische graansilo in Assen speelde Peergroup dit najaar de muziektheatervoorstelling Graan/зерно. Gebaseerd op haar debuutroman Aleksandra schreef Lisa Weeda het script. Net als in haar boek schakelt ze daarin ogenschijnlijk moeiteloos tussen generaties en personages, die allemaal een hechte, warme, maar ook gruwelijke relatie hebben met dat graan.
Foto: Marleen Annema
Een toepasselijker locatie is nauwelijks denkbaar voor een voorstelling over de ‘graanschuur van Europa’, zoals Oekraïne vaak wordt genoemd vanwege zijn enorme graanproductie en handel. Of het had een openluchtvoorstelling moeten zijn, middenin een graanveld. Maar ook binnen, in de kille, niet-verwarmde silo, lukt het om die wereld van het graan op te roepen. Onder een dekentje, zittend in de voormalige graanbak rond een dorre heuvel van aarde en stro, waan je je als publiek op het Oekraïense platteland.
Magisch gat
Tussen het publiek speelt de Poolse celliste Drobawa Czocher melancholieke muziek, die de hele voorstelling door klinkt. Op de heuvel staat een klein bankje met daarop Halyna (Charlie Panneman), een jonge, Oekraïense vrouw, gekleed in witte gevechtskleding met kogelvrij vest. Dan draait een lichtspot naar het midden van de heuvel, waar een gat blijkt te zitten. Dat gat is tegelijk een bomkrater – symbool voor de oorlog waarin Rusland het land drie jaar geleden stortte – én een magische doorgang in de tijd, van waaruit de generaties van Halyna’s familie zich aandienen. Duidelijk is dat deze graanheuvel in Oekraïne is gelegen.
Het gat is tegelijk een bomkrater én een magische doorgang in de tijd
Familieverhalen
De celliste zet een lied in over vrijheid, Halyna zingt zachtjes mee. Uit de dorre grond steken wat sprieten stro en kleine vlaggetjes. ‘Het zijn springertjes! Landmijnen. Raak ze niet aan!’ roept Halyna. Daarna volgen de verhalen van haar moeder Ana, overgrootvader Mykhailo en – niet te vergeten – het graan zelf. ‘Het komt op, groeit, wordt goud en verdwijnt.’ Allemaal dragen ze de sporen van een oorlog, verraad of verzet.
Ana vertelt dat sinds de komst van de Russen het graan niet langer wordt gebruikt voor de lokale bevolking, maar wordt weggevoerd. Tot het uit protest niet meer opkomt, de oogst mislukt en het land verdort.
Onvergeeflijk
Overgrootvader Mykhailo (René Groothof) klimt uit het gat. Begin jaren dertig, onder het Stalinregime, verraadde hij zijn land en vrienden. De rest van zijn leven wordt hij verteerd door spijt, gevoed door de brieven van de door zijn schuld gedeporteerde buurman Igor. Door de voorstelling heen leest hij flarden voor.
Wanneer zijn kleindochter Ana (in het echt René’s dochter, Dora Groothof), net als hij door het gat in de tijd verschenen, hem op de heuvel ontmoet, eist ze dat hij eindelijk zijn echte verhaal vertelt. Want er zijn nogal wat familiegeheimen met hem het graf in gegaan. Langzaam wordt de waarheid zichtbaar, maar vergeven kan ze hem niet. Mykhailo zakt uiteindelijk letterlijk van schaamte door de grond.
Onderdrukte wanhoop
Ana blijkt ook haar eigen trauma met zich mee te zeulen: tijdens de oorlog verloor ze haar man, Artem, terwijl ze beviel van dochter Halyna. Ze vluchtte naar Nederland, ‘waar de lucht anders blauw was, lelijk en stom.’ Sindsdien is ze verhard, cynisch, vol onderdrukte wanhoop. Zeker als ze hier, op de Oekraïense akker staat. ‘Er zijn alleen nog clusterbommen, raketten, drones en mijnen.’ Alle hoop op een beter leven lijkt verdwenen.
Mijnen ruimen
Hoe anders is Halyna. Behalve dat ze op zoek is naar de verhalen van haar voorouders en hun keuzes, naar meer informatie over haar vader die ze nooit heeft gekend – ‘Artem, een naam als van een vlinder die nog vliegt’ - gaat ze, teruggekeerd naar het land van haar voorouders, ook letterlijk op zoek naar de bommen en granaten die nog in de grond liggen. In haar gevechtspak begint ze dapper met het plukken van de vlaggetjes die uit de heuvel steken, oftewel: het ruimen van mijnen. ‘Het land is er nog steeds’, zegt ze vol vertrouwen. ‘Dus kan het ook weer worden zoals het ooit was. Het graan zal er altijd zijn. Het trekt zich niets aan van deze gekte. Graan vertrekt, maar komt altijd weer terug.’
‘Het graan trekt zich niets aan van deze gekte. Het vertrekt, maar komt altijd weer terug’
Poëtisch en krachtig
Wie ‘Aleksandra’ niet heeft gelezen, moet soms flink zijn best doen om de verhaallijnen te volgen. Maar erg is dat niet. De teksten van Weeda zijn poëtisch en krachtig, de muziek van Czocher weemoedig en treffend, en de acteurs, geregisseerd door Dirk Bruinsma, overtuigen met hun spel. Langzaam warmt de kille graansilo op.
Tegen het eind van de voorstelling klinkt zachtjes weer de mooie zangstem van de celliste, en Halyna zingt al snel mee. Het lied over vrijheid.
Kop Kader
In ‘Aleksandra’ reist auteur Lisa Weeda in opdracht van haar vierennegentigjarige grootmoeder Aleksandra naar Loegansk, op zoek naar het graf van haar oom Kolja, die sinds 2015 is verdwenen. Lisa weet de grenspost van het oorlogsgebied te trotseren en in haar vlucht tuimelt ze terug in de tijd. Zo wekt ze de geschiedenis van haar Don Kozakken-familie tot leven. ‘Aleksandra’ is het verhaal van een familie tussen Oost en West die maar niet loskomt van een gebied dat nooit rust lijkt te vinden (De Bezige Bij).
Graan/зерно is mede mogelijk gemaakt door Stichting Lira Fonds.
Deirdre Enthoven