Geef het auteursrecht terug aan de auteur

De voorzitter van Platform Makers Erwin Angad-Gaur pleit voor een scherpere, fundamentele visie op wetgeving en beleid met betrekking tot het auteursrecht. ‘Een vrije pers en een vrije cultuur bestaan niet zonder een eerlijk verdienvermogen voor onafhankelijke schrijvers, journalisten en kunstenaars. Aan ons de overheid daarvan te overtuigen.’

Het is misschien vloeken in de kerk, in het Lira Nieuws, maar het beeld van het auteursrecht wordt in de algemene beeldvorming ten onrechte gedomineerd door het Collectief Beheer. Dat is goeddeels gebaseerd op een misvatting. Hoe groot en in het oog springend CBO’s (collectief beheersorganisaties, zoals Buma/Stemra en Lira) ook zijn, hoe belangrijk zij ook zijn in het inkomen van auteurs, het auteursrecht is vele malen groter en veelomvattender dan enkel het collectief geïncasseerde auteurs- en naburig recht.

Essentiële functie
Vraag het een willekeurige voorbijganger op straat, vraag het zelfs veel makers. Bij het auteursrecht denkt men al snel alleen aan de collectief geïncasseerde gelden. En misschien aan Stichting BREIN, aan piraterijbestrijding en beperking op verspreiding van beschermde werken. Maar het auteursrecht is meer dan dat en vervult zeker in een informatiemaatschappij een essentiële functie. Het is de basis voor elke schrijfopdracht en elke exploitatie, van bescherming van de goede naam van een maker, voor de mogelijkheid te verdienen aan schrijven en het hebben van een maatschappelijke carrière als maker.

Zwakke positie
Het auteursrecht vormt de basis voor vrijwel alle individuele opdracht- en exploitatiecontracten tussen producenten, omroepen, kranten, uitgevers en platenmaatschappijen enerzijds en auteurs en artiesten anderzijds. Volgens cijfers van het ministerie van Economische Zaken uit 2014 zijn de ‘auteursrechtrelevante sectoren’ goed voor 6 procent van het Nederlandse bruto binnenlands product (bbp) en 7,4 procent van de totale werkgelegenheid. Pers en Literatuur is volgens dit onderzoek, na Software en Databases, de grootste sector, goed voor 1 procent van het BBP. Alleen de daadwerkelijke makers van auteursrechtelijk beschermde werken lijken daar vaak nauwelijks van mee te profiteren. Omdat hun onderhandelingspositie structureel zwak te noemen is.

Het versterken van individuele rechten heeft weinig resultaat gehad

Kwetsbare groep
De coronacrisis vergrootte deze waarheid uit en liet zien wat er allemaal mis is in de wereld van kunst, cultuur en media. Misstanden die jarenlang onder de oppervlakte van het publieke en politieke bewustzijn bleven, werden uitvergroot en zichtbaarder dan ooit. Een van de weinige positieve effecten van de crisis, zou men kunnen zeggen. De al vaker, in onderzoek na onderzoek geconstateerde slechte inkomens- en onderhandelingspositie van makers, werd de afgelopen twee jaar een niet langer te bediscussiëren feit. Maar de daadwerkelijke oplossingen blijven uit. Zo ook in de auteursrechtwetgeving.

Diversiteit en pluraliteit 
Het auteursrecht is er, het woord zegt het al, zonder meer voor de auteur, maar, om (inmiddels emeritus) hoogleraar Informatierecht Bernt Hugenholtz te citeren: ‘Het auteursrecht (…) is er voor ons allemaal. Het (…) vervult een veelheid aan maatschappelijke en economische functies: het bevordert de productie van cultuurgoederen, het stimuleert de informatie-economie, het houdt juristen van de straat, enzovoorts. Een van de belangrijkste functies is misschien wel dat het auteurs in staat stelt zelfstandig van hun werk te leven, zonder te hoeven dansen naar de pijpen van een baas, een opdrachtgever, een suikeroom of vadertje staat. Het is belangrijk deze kwetsbare groep in stand te houden – voor de diversiteit van onze cultuur, voor de pluraliteit van het informatieaanbod, als remedie tegen de voortgaande mediaconcentratie, voor onze democratie.’ Dat evenwicht is aan herstel toe.

Dode letter
In de loop der jaren is het recht meer en meer verworden tot louter een exploitatierecht, dat in veel deelsectoren standaard aan exploitanten moet worden overgedragen. De nieuwe Auteursrechtrichtlijn, die vorig jaar ook in Nederland geïmplementeerd werd en in zijn overwegingen stelt dat afkoop niet langer de regel mag zijn in een sector, is tot op heden een dode letter gebleken.
Zo ook, helaas, het Auteurscontractenrecht: een bescherming van auteurs en artiesten tegen onredelijke contracten en onredelijke contractvoorwaarden. In Nederland werd het in 2015 ingevoerd. Evaluatie na vijf jaar toonde aan wat te verwachten viel. De bedoeling was makers niet langer aan het kortste eind te laten trekken, hen de ruimte te geven om te kunnen onderhandelen over goede voorwaarden en billijke vergoedingen. Maar vooralsnog zijn de effecten van de nieuwe wetgeving beperkt. De versterking van individuele rechten heeft weinig tot geen resultaat gehad. Grotendeels omdat wie zijn individuele recht wil halen moet vrezen voor zijn carrière: niemand wil als ‘moeilijk’ te boek staan en terzijde worden geschoven.

Zwarte lijst
Meest opvallende aan het evaluatieonderzoek van de Universiteit van Leiden en het Instituut voor Informatierecht in Amsterdam, was dan ook het veelvuldig gebruik van de term blacklisting (of varianten daarop). Het probleem werd daarmee in één woord samengevat: de onderhandelingspositie van veel makers is slecht en wie, met de wet in de hand, zijn recht wil halen loopt het gevaar op een zwarte lijst te komen (‘voor jou tien anderen’). Het overkwam meerdere makers de afgelopen jaren. Geen wonder dat van veel van de nieuwe mogelijkheden weinig gebruik werd gemaakt.

CBO’s kunnen een centrale rol spelen in de oplossing van het marktfalen 

Collectieve oplossingen
Het was een fundamentele gedachtefout van de wetgever: De overheid voerde in respons op een slechte onderhandelingspositie voornamelijk extra individuele rechten in. De oplossing ligt echter eerder in collectieve oplossingen en niet in louter extra individuele rechten. In Duitsland werd inmiddels, bij de implementatie van de nieuwe richtlijn inzake auteursrechten in de digitale eengemaakte markt een aanvullende, collectief te incasseren vergoeding voor online gebruik geïntroduceerd – voor gebruik van beschermd werk op de internetplatforms (Facebook, YouTube, etc.) die dankzij de richtlijn niet langer achter de individuele consument zullen kunnen schuilen.

In België werd in juni een vergelijkbare wettelijke vergoedingsaanspraak ingevoerd. Ook besloot de Belgische wetgever tot introductie van een makersvergoeding voor commerciële exploitatie van audio- en audiovisueel materiaal online (op onder meer Spotify en Netflix).

Collectief onderhandelen
Dat via collectief beheer (via CBO’s) maar een beperkt percentage van de economische transacties verloopt, neemt dan ook niet weg dat CBO’s juist in de komende jaren een centrale rol zouden kunnen spelen in de oplossing van het telkens geconstateerde, maar nog altijd niet opgeloste marktfalen in de culturele en de mediasector. Zeker als het gaat om exploitatie online, exploitaties die voor een individuele maker nauwelijks te controleren zijn.
Een andere belangrijke oplossing ligt in het vergroten van de rol van de vakbond en van beroepsorganisaties, door collectief onderhandelen mogelijk te maken en de sterkste marktpartij (die op zich weinig belang heeft bij collectieve afspraken) te dwingen aan tafel te komen om minimumafspraken te maken.

De vrijheid van meningsuiting heeft ook een economisch fundament

Fair practice
Onder Rutte III kondigde de regering naar aanleiding van het evaluatierapport aan met aanscherping van wetgeving te zullen komen en daarnaast flankerend beleid te ontwikkelen. Een voorbeeld van het laatste is bijvoorbeeld de verplichting als subsidievoorwaarde aan door de overheid gefinancierde organisaties om zich aan bepaalde normen te houden. Tot nog toe bleven die normen vaag, zowel als het om het auteursrecht gaat, als wanneer het om gages of honoraria gaat.
Fair practice is in menig cultuurdebat een verplichte term geworden, maar de daadwerkelijke invulling, verschillend per sector, blijft achter. Zoals ook de bereidheid om de door de overheid gefinancierde publieke omroep aan de uitgangspunten van het Auteurscontractenrecht te houden en bijvoorbeeld vast te leggen dat afkoop ook bij de omroep niet de regel mag zijn, telkens beperkt blijkt.
Wel kondigde de regering aan werk te zullen maken van een vergoeding voor on demand exploitatie van audiovisuele werken. In het vorige Lira Nieuws ging Cedar-jurist Jochem Donker daarop al uitgebreid in.

Wetsvoorstel
Inmiddels werd het wetsvoorstel openbaar in consultatie gegeven (dat wil zeggen dat elke maatschappelijke organisatie, of elke individuele maker, consument of exploitant zijn reactie kan geven op het conceptwetsvoorstel, dat na weging van deze reacties zal worden afgerond). Het wetsvoorstel bevat de mogelijkheid door overheidsgeld gefinancierde organisaties te verplichten tot aansluiting bij de Geschillencommissie Auteurscontractenrecht (een laagdrempelig alternatief voor de rechter). Dan is het nog maar een kleine stap naar het stellen van voorwaarden aan de omroep en andere instellingen.
Ook scherpt het wetsvoorstel een aantal van de eerder ingevoerde nieuwe rechten aan, onder meer de mogelijkheden voor ontbinding van contracten bij geen of onvoldoende exploitatie. Voor filmmakers stelt de wetgever de aangekondigde stap voor naar meer collectief beheer: ook voor video on demand zal (met dit wetsvoorstel) een vergoeding moeten worden betaald aan de makers (via onder meer Lira, VEVAM en NORMA). Vreemd genoeg geldt dit enkel voor die diensten waarvoor de consument moet betalen. Bij diensten die enkel op advertenties draaien is geen collectieve vergoeding aan de makers verschuldigd.

De onderhandelingspositie van veel makers is slecht

Lobby
De vraag waarom een eerlijke vergoeding afhankelijk wordt gesteld van het businessmodel van de exploitant blijft daarbij onbeantwoord. Maar misschien dat het antwoord simpelweg gelegen is in de angst voor collectieve oplossingen. Een hang naar de aloude aanpak, die niet effectief is gebleken. Aan de voorgestelde aanscherpingen is kortom nog veel aan te scherpen. Te hopen is dat ook de nieuwe verantwoordelijk minister Weerwind, de nieuwe staatssecretaris voor Cultuur en Media Uslu, en de nieuwe Tweede Kamer dat de komende maanden in zullen zien.
Platform Makers, het samenwerkingsverband van beroepsorganisaties en vakbonden voor (foto)journalisten, schrijvers, musici, acteurs, scenaristen, beeldend kunstenaars, ondertitelaars, regisseurs en vele andere beroepsgroepen, zal zijn zorgen over het wetsvoorstel in de consultatie uiten en het komende jaar extra aandacht geven aan de lobby voor een eerlijker auteursrecht, waarbij wij ook, waar nodig, de hulp van onze leden zullen inroepen. Uiteraard in goed overleg met Lira, PAM en de andere makers-CBO’s. Zoals vaker in wetgeving, is de aanscherping van het auteurscontractenrecht een moment dat wij niet mogen missen. Wat nu scheef blijft, zal nog jaren scheef blijven.

Eerlijk verdienvermogen
De fundamentele visie op wetgeving en beleid moet anders. De aanscherping moet scherper. Niet alleen uit een eenzijdig belang. Om Hugenholtz nog een keer aan te halen: ‘voor de diversiteit van onze cultuur, (…) voor onze democratie.’
De vrijheid van meningsuiting heeft ook een economisch fundament: een vrije pers en een vrije cultuur bestaan niet zonder een eerlijk verdienvermogen voor onafhankelijke schrijvers, journalisten en kunstenaars. Aan ons de overheid daarvan te overtuigen. 

Erwin Angad-Gaur is auteur, componist, bestuurslid van onder meer Stichting de Thuiskopie en Stichting Leenrecht en voorzitter van Platform Makers.

Jaarvergadering Lira: cijfers en poëzie

Cijfers en mooie woorden. Tijdens haar jaarvergadering liet Stichting Lira zien waar ze voor staat: goed onderbouwde cijfers die mooie woorden mogelijk maken. De jaarverslagen van Lira en het Lira Fonds werden besproken, waarna de avond werd afgesloten met een poetryslam tussen vier jonge dichters, onder leiding van Joost Oomen.

Suzanne Krijger wint de poetryslam tijdens de Lira-jaarvergadering | Foto: ILFU

In de grote zaal van De Balie in Amsterdam hadden zich ondanks het warme zomerweer ongeveer honderd mensen verzameld. Daarnaast namen een kleine twintig aangeslotenen online deel. Er zaten dichters in de zaal, vertalers, een ondertitelaar, fictie- en non-fictieschrijvers, educatieve schrijvers, journalisten, toneelschrijvers en scenaristen.
Voorzitter Felix Rottenberg benadrukte in zijn opening dat Lira dankzij de vijftienduizend aangesloten schrijvers inmiddels een machtsfactor van belang is geworden. Grote marktpartijen kunnen niet meer om Lira heen als het gaat over collectieve vergoedingen.

Lira tijdens corona
Hanneke Verschuur, directeur van Lira, blikte kort terug op de moeilijke coronajaren die achter ons liggen. De sluiting van de bibliotheken had grote invloed op de hoogte van de leenrechtuitkeringen, maar stuwde de uitleningen van e-boeken juist weer op.
Ze vertelde onder andere dat vergoedingen voor originele, eigen teksten op de radio, dit jaar eindelijk weer uitgekeerd kunnen gaan worden uit de BMS-incasso. Ze lichtte de komst van de nieuwe Beurzenregeling Wetenschappelijke boeken toe. Dankzij extra reprorechtvergoedingen voor journalistieke en non-fictiewerken die Lira mag verdelen en de afspraak dat een percentage daarvan beschikbaar komt voor culturele doelen, is daar nu geld voor.

‘We kunnen er wel tegen’
Financieel gezien heeft Stichting Lira geen last gehad van de coronaperiode, stelt penningmeester Rien Verhoef vast. Hij opende zijn toelichting met een zelfgemaakt vers à la Kees Stip: ‘Of het nou wind is, sneeuw of regen. We kunnen er wel tegen.’
In 2021 heeft Lira ruim 31 miljoen euro geïncasseerd om onder makers te verdelen. Vooral de rechtenopbrengst was flink hoog vergeleken met voorgaande jaren en dat gold ook voor het repartitiebedrag. Deels komt dat doordat de Belgische bibliotheken over de brug gekomen zijn, maar dat maakt de mededeling niet minder positief.
Ook bleef in 2021 voor het derde jaar op rij het kostenpercentage dat Lira inhoudt 8 procent, lager dan de 10 die lange tijd gebruikelijk was. Daardoor ontvangen alle schrijvers netto meer op hun bankrekening.

Bibliotheek op School
Bestuurslid Annemarie Bon slaagde erin om heel kort de problematiek rondom dBos uit te leggen: de Bibliotheek op School. Lokale bibliotheken die hun voorraad kinder- en jeugdboeken verplaatsten naar schoolgebouwen, droegen geen leenrechtvergoedingen daarover af.

Na jarenlang onderhandelen en een publiciteitsactie waaraan alle toonaangevende jeugdauteurs meededen, lijkt nu een concrete oplossing nabij. Dat mag een groot succes heten.

E-lending
Anne Marie Koper stelt namens de vertalers de vraag of in het e-lendingconvenant ook gedacht is aan een vergoeding voor Luisterboeken. Zeker met de komst van Fluister, een streamingdienst van een aantal hele grote Nederlandse partijen, zal het gebruik daarvan flink toenemen, zo verwacht Koper. Hanneke Verschuur licht toe dat e-luisterboeken niet onder het convenant vallen en dat Lira daar dus niet voor incasseert.
Annemarie van Toorn, jurist bij de Auteursbond, legt uit dat er een nieuw modelcontract is opgesteld, waarin de auteur recht heeft op 25 procent van de opbrengst. Dat geldt niet alleen voor uitleningen door bibliotheken, maar ook voor boeken die via Fluister beschikbaar zijn. ‘Let er dus op dat je dat ook echt krijgt’, drukt ze de aanwezigen op het hart. Voor vertalers heeft ze nog geen goed nieuws; die vallen vooralsnog niet onder deze afspraak.

Video on demand
Scenarioschrijver en secretaris van Lira Franky Ribbens geeft in een notendop een verslag van de strijd over de vergoeding voor makers op video-on-demand-platforms. Die strijd is er een van lange adem en nog niet gewonnen, maar er is een wetswijziging aanstaande die bedoeld is om de positie van de makers te versterken. Probleem is dat de betalingsplichtigen – de Ziggo’s, KPN’s en Netflixen van deze wereld – zich daartegen verzetten. Wordt vervolgd dus.

Goedkeuring van het beleid en herbenoemingen
Na deze toelichtingen keurt de vergadering zonder verdere opmerkingen het door Lira en Lira Fonds gevoerde en te voeren beleid goed. Ook de herbenoeming van penningmeester Rien Verhoef en bestuurslid Annemarie Bon kunnen per hamerslag worden afgedaan. Hen wordt unaniem het vertrouwen voor nog een termijn geschonken. 

Poetryslam
Dan is het tijd om het podium te geven aan presentator en schrijver Joost Oomen en ‘stemadviseur’ en veel gelauwerd poetryslammer Lemuël de Graav. Zij introduceren spoken word-artists Monique Hendriks, Mahat Arab, Benzokarim en Suzanne Krijger, die ieder drie minuten krijgen om een gedicht voor te dragen. Lemuël de Graav zal als jurylid letten op inhoud, maar zeker ook op performance en contact met het publiek. Een vrijwilliger krijgt een geel hesje uitgereikt, waardoor hij als officiële ‘levende applausmeter’ dienst mag doen.
Lemuël wijst Mahat Arab en Suzanne Krijger als finalisten aan. Samen krijgen ze zeven minuten, waarin ze elkaar al improviserend en op rijm, verbaal de maat gaan nemen, ofwel: roasten.
Nog voor het eind gooit Mahat, dubbel van de lach, de handdoek in de ring. Vandaag kan hij niet op tegen het improvisatietalent, de scherpte en het taalgevoel van collega Suzanne Krijger. Zij gaat ervandoor met een heuse beker, bloemen en champagne.
Voor de aanwezigen het sein om, na een lang en gemeend applaus, de geslaagde vergadering te gaan bekronen met een koel drankje in de bar van De Balie.

Linda Huijsmans

Advies op maat voor schrijvers en vertalers

Heb je hulp en advies nodig over contracten met opdrachtgevers? Dan kun je terecht bij de Auteursbond.

Ben je freelance journalist en lid van de NVJ? Dan kun je daar terecht voor hulp en advies. Wie als toneel- of scenarioschrijvers wel de hulp van een deskundig onderhandelaar kan gebruiken, kan zich melden bij het Contractenbureau. En heb je (financiële) ondersteuning nodig bij een conflict? Dan behoort een aanvraag bij de Stichting Rechtshulp Auteurs misschien tot de mogelijkheden.

Heb je algemene vragen over het auteursrecht? Bijvoorbeeld over hoe je kunt bewijzen dat je het auteursrecht op een werk hebt of welk gebruik van een werk is toegestaan? Kijk dan op de website auteursrecht.nl van de Federatie Auteursrechtbelangen.

Deze en andere organisaties die met Lira samenwerken vind je op onze speciale pagina hulp en advies.

Uitreiking van de thrillerprijzen eindelijk weer live

In de prachtige nieuwe bibliotheek in Utrecht troffen thrillerliefhebbers en misdaadauteurs elkaar voor het eerst sinds twee jaar weer in levenden lijve. Verspreid door het hele pand was een keur aan interviews, films, lezingen en speeddates geprogrammeerd, met als hoogtepunt natuurlijk de uitreiking van vier grote prijzen, waaronder de Gouden Strop voor beste Nederlandstalige spannende boek.

Presentator Jaap Jongbloed bouwt de spanning op | Foto: Jelmer de Haas

De ontvangstbalie in de grote hal van het majestueuze, voormalige postkantoor aan het Neude in Utrecht is in stijl afgezet met gele tape in dreigende taal: crime scene, do not cross.
Een crime scene is het zeker deze avond, maar op een positieve manier. Over alle verdiepingen van de Neudebieb heen zijn korte sessies te bezoeken.

Amsterdam als decor
Bijvoorbeeld het interview van Michael Berg met Baantjerschrijver Peter Römer – hij heeft er inmiddels 21 op zijn naam staan – en Gerrit Barendrecht, wiens De Russische connectie op de shortlist voor de Gouden Strop terecht is gekomen. Voor beide schrijvers vormt Amsterdam het decor voor hun verhalen, maar toch ook weer niet, legt Peter Römer uit: ‘Het hoofdbureau van politie waar Baantjer werkt, ligt aan de Warmoesstraat op de Wallen in Amsterdam. In werkelijkheid is dat bureau al ruim vijftig jaar gesloten. Er zit nu een coffeeshop ofzo, denk ik. De Baantjer-verhalen spelen zich in een herkenbaar, maar toch denkbeeldig Amsterdam af.’

Een kwart van alle thrillers zijn in het Nederlands geschreven

Krantenarchieven
Gerrit Barendrecht gaat nog een stap verder, door zijn boeken in het Amsterdam van de negentiende eeuw te situeren. Details uit die tijd haalt hij uit krantenarchieven: ‘Een ingezonden brief van een man die zich ergert aan te laag hangend reclamebord, geeft een prachtig inkijkje in wat mensen toen bezighield.’ Ook de hoofdpersoon – een vrouwelijke journalist – heeft hij via de archieven “ontmoet”.

Goede thrillers
Peter Römer won nog nooit een prijs, maar vindt het bestaan ervan erg belangrijk. ‘Je hoopt dat mensen zich daardoor realiseren hoeveel goede thrillers er in het Nederlands geschreven worden.’ Dat die ook daadwerkelijk worden gekocht, bewijzen de cijfers; een kwart van alle thrillers die momenteel verschijnen zijn oorspronkelijk in het Nederlands geschreven.

Cold cases
Door naar de echte misdaad. Twee roltrappen hoger geeft Bureau Dupin inzicht in hun innovatieve methode om cold cases op te lossen: de wisdom of the crowd. Roel Simon en Iris van Cruchten laten hun website zien waar met medewerking van de familie, politie en openbaar ministerie gedetailleerde informatie uit het onderzoek naar de dood van Marja Nijholt te vinden is. Iedereen die wil kan daarmee aan de slag. Via afleveringen van hun podcastserie De Nieuwjaarsmoord houden ze betrokkenen op de hoogte van de ontwikkelingen.

De wisdom of the crowd is een vernieuwende manier van opsporing

Het is een vernieuwende manier van opsporing. ‘Wij hebben de tijd en alles gebeurt door vrijwilligers’, verklaart Roel Simon het grote verschil met het politieonderzoek. En er is nog een voordeel: ‘Doordat wij buitenstaanders zijn, kijken we met een andere blik dan een getrainde politieonderzoeker en dat levert vaak nieuwe ideeën op.’
In het najaar van 2022 verschijnt er een vierdelige documentaireserie over de aanpak van Bureau Dupin op Videoland.

Belangrijkste thrillerprijzen
Nog weer een trap hoger begint in een bomvolle grote zaal de uitreiking van de vier prijzen van de avond. Stipt op tijd gaat de deur dicht, de laatkomers worden naar de grote schermen beneden in de hal verwezen. Daar is te zien hoe Jaap Jongbloed de spanning vakkundig opbouwt door alle genomineerden kort te interviewen voordat hij tot de bekendmaking overgaat. Opvallend is dat debutant Bas Haan – bekend als onderzoeksjournalist en vooral van de Deventer Moordzaak - voor maar liefst drie prijzen genomineerd is. Hij gaat er vandoor met de Schaduwprijs voor zijn thriller Lenoir.
De Hebban Thrillerprijs krijgt dezelfde winnaar als vorig jaar: Anya Newierra voor haar boek De Camino. De Zilveren Strop, voor het beste spannende verhaal, gaat naar Marjolein van der Gaag.
En dan is het tijd voor de hoofdprijs. Van de vijf genomineerden ontbreekt er eentje vanwege ziekte en uitgerekend zij wint– voor de tweede keer in haar carrière – de Gouden Strop: Marion Pauw met Vogeleiland. Schrijfster Susan Smit nam namens haar zieke collega de prijs in ontvangst.

Een livestream van de prijsuitreiking is online terug te kijken.

De NBD Biblion Gouden Strop & Schaduwprijs worden financieel mede mogelijk gemaakt door Stichting Lira Fonds.

Linda Huijsmans

Het verdienmodel van Michael Berg

Michael Berg is thrillerauteur. In 2013 won hij de Gouden Strop voor Nacht in Parijs en in 2021 verscheen zijn tiende boek, De Vermissing. In 2004 zegde hij zijn baan bij de publieke omroep op en vertrok naar Frankrijk om daar te gaan schrijven. Inmiddels woont hij weer in het zuiden van Limburg en vertelt of en hoe hij van het schrijven kan leven.

Michael Berg: ‘Iedere schrijver zou met een agent moeten werken’ | Foto: JW Kaldenbach

1. Wat was je eerste (betaalde) schrijfopdracht?

‘Ik heb lange tijd in vaste dienst van de RVU gewerkt, waar ik onder andere radiodocumentaires maakte maar ook een wekelijkse radiosoap schreef: de familie Draad. We namen de special effects op tijdens de opname. Toen we een strenge agent nodig hadden, hebben we de muziek zo hard gezet dat politie aanbelde en op barse toon vroeg: “Wat is hier aan de hand?” Waarop wij zeiden: “Bedankt, het staat er goed op”. In 1985 kreeg ik een opdracht van de AVRO om zowel tekst als muziek voor een hoorspel te schrijven. Het was een zeer goed betaalde klus. Toen heb ik twee maanden vrij genomen om in Griekenland te gaan schrijven. Dat was dus feitelijk mijn eerste betaalde schrijfopdracht.’

2. Waarmee zou je in een ideale wereld het liefst je hele inkomen verdienen?

‘Met een combinatie van alles wat ik leuk vind: boeken schrijven, dialogen bedenken, muziek componeren en ik droom er nog steeds van om eens een musical te schrijven. Ik blijf toch een omroepjongen met een hele brede interesse.’

3. Hoe ziet jouw verdienmodel er in werkelijkheid uit?

‘Toen ik stopte bij de omroep viel mijn inkomen weg. We verkochten ons huis in Nederland en gingen in ons tweede huis in Frankrijk wonen. Er was wat spaargeld en vanaf mijn zestigste kreeg ik een bescheiden prepensioen. Met € 10.000 per jaar konden we prima rondkomen. Inmiddels komt er geld binnen uit royalty’s, voorschotten en honoraria voor lezingen. Uitnodigingen van scholen krijgen mijn thrillercollega’s en ik weinig en dat is jammer. Tieners zijn geïnteresseerd in misdaad en ik denk oprecht dat wij ze aan het lezen kunnen krijgen.’

‘Het stoort me dat er bijna geen subsidies naar thrillerauteurs gaan’

4. Kun je leven van de opbrengsten van je werk? 

‘Het gaat, maar houdt niet over. In combinatie met mijn prepensioen kan ik er min of meer van leven. Als ik uitsluitend van mijn schrijverschap zou moeten rondkomen, zou het karig worden. Het stoort me bijvoorbeeld dat er nauwelijks subsidies gegeven worden aan thrillerauteurs. Dat wordt blijkbaar niet als kunst gezien, of als ‘echte’ literatuur. Daar moet iets aan veranderen. Nu ik voorzitter ben van de Sectie Misdaadauteurs bij de Auteursbond kan ik er in elk geval over meepraten en hopelijk wat invloed uitoefenen. Daar staat tegenover dat in ons genre veel e-boeken verkocht worden en daarvoor krijg je als schrijver 25 procent van de netto verkoopprijs, tegen 10 procent bij een papieren exemplaar.

Het e-boek heeft veel voordelen. Het boek Nacht in Parijs, waarmee ik in 2013 de Gouden Strop won, is in het Engels vertaald en nu wereldwijd e-boek te koop. Als papieren boek zou het alleen maar liggen te verstoffen in een hoekje bij Amazon.’ 

5. Wat was tot nu toe voor jou de beste investering in je vakmanschap? 

‘Het besluit om te stoppen met mijn baan en te gaan schrijven. Bij de omroep was ik per ongeluk een baasje geworden, een manager, en hield me met steeds minder leuke dingen bezig.
In mijn achterhoofd leefde al heel lang de wens om naar Frankrijk te verhuizen en ook om ooit een spannend boek te schrijven dus toen we dat besluit eenmaal genomen hadden, ben ik gaan zitten en begon te tikken. Dat viel vies tegen. Ik heb me regelmatig afgevraagd waar ik aan begonnen was. Niet alleen je inkomen valt weg als je je baan opzegt, je hele identiteit verdwijnt. Je bent niemand meer en dus voor veel mensen ook niet zo interessant. Gelukkig ben ik een goedgemutst persoon. Ik vond een uitgever en kreeg een hele kritische redacteur, die er gewoon vijf hoofdstukken uitsloopte. Nadat ik over mijn boosheid heen was, zag ik dat hij gelijk had. Het boek werd er veel beter door. Twee Zomers werd mijn debuut. Het vijfde boek dat we samen maakten, won uiteindelijk de Gouden Strop. Het bleek dus een vruchtbare samenwerking.

‘Tieners zijn geïnteresseerd in misdaad, wij kunnen ze aan het lezen krijgen’

6. Biedt de Nederlandse context thrillerschrijvers voldoende middelen van bestaan?

‘Absoluut niet. Uitgeverijen gaan er bijvoorbeeld van uit dat je als auteur gratis en voor niets je eigen pr verzorgt. Je reist op eigen kosten het land door om te signeren en interviews te geven. Daarom zou ik willen dat schrijvers met een impresario of een agent zouden werken. Dus met iemand die niet alleen je boek uitgeeft, maar veel breder kijkt naar de potentie van het verhaal en de auteur. Een goede schrijver is ook heel aantrekkelijk voor teams die scenario’s schrijven voor films of tv-series, bijvoorbeeld. Maar wie brengt beide partijen met elkaar in contact? Iedereen zou erbij gebaat zijn als de talenten van schrijvers beter benut zouden worden. Wij zijn verhalenvertellers, terwijl uitgeverijen alleen boeken verkopen. Denk breder, dan wordt het ook gemakkelijker om van het schrijven te kunnen leven.’

7. Heb je een gouden tip voor andere misdaadauteurs?

‘Denk goed na over je debuut. Aan die tip zou ik zelf veel gehad hebben. Bepaal je doelgroep en kies je hoofdpersoon zorgvuldig. Ik koos voor een vrouw als mijn belangrijkste personage omdat ik had gezien dat de bestsellers van dat moment dat allemaal hadden. Ik was een omroepman, ik was gewend om voor een groot publiek te werken, maar achteraf gezien is dat niet de juiste benadering geweest. Nu weet ik dat ik me meer senang had gevoeld bij een vijftigjarige man als hoofdpersoon. Een agent weet dat soort dingen.

Net zoals het belang van een goede schrijversnaam. Michael Berg is een veel voorkomende naam. Met een kleine aanpassing had ik er iets unieks van kunnen maken. Dat soort beslissingen neem je vaak zonder erover na te denken, maar ze zijn bepalend voor je hele verdere carrière.

Wees dus authentiek. Dat is iets anders dan origineel. Een moord is een moord en een thriller heeft spanning nodig, maar maak er wel je eigen verhaal van. Wees eigenwijs en vertrouw op jezelf en je eigen smaak. Ik dacht aanvankelijk alleen aan mijn publiek. Nu schrijf ik vooral mijn eigen verhaal. En met succes.’

Linda Huijsmans

De Kabel Radio Vergoedingen zijn terug

Draag je als auteur jouw originele teksten voor op de radio, zoals een column of gedicht? Wordt jouw tekst voorgelezen, heb je een hoorspel geschreven, een documentaire of een muziekdramatisch werk dat is uitgezonden op de radio? Dan kom je in aanmerking voor een Thuiskopie Audiovergoeding. Vanaf dit jaar zijn ook de Kabel Radio Vergoedingen weer beschikbaar. Dien daarvoor tijdig je claim in via Lira’s webportal.

Schrijver Esmé van den Boom | Foto: Nienke Maat

Eind 2020 zijn nieuwe afspraken gemaakt (vastgelegd in een Addendum) tussen de PAM CBO’s en de Vereniging RODAP in verband met het aflopen per 31 december 2019 van het Convenant. Dit Convenant betreft de vergoedingen die worden betaald aan film- en tv-makers voor kabeldoorgifte, inclusief bepaalde uitzending-gemist-diensten. Met het Addendum is een akkoord bereikt over onder meer een nabetaling van een extra vergoeding voor het doorgeven/uitzenden van andere zenders dan de RODAP-zenders sinds 1 januari 2015, inclusief radiozenders.

Dat is goed nieuws voor radiomakers, want daarmee zijn de oude ‘Kabel Radiovergoedingen’ terug van jaren weggeweest.

Uitgezonden via de radio
De Kabel Radio Vergoedingen worden verdeeld over hetzelfde repertoire en op dezelfde wijze en grondslagen als de Thuiskopie Audio Vergoedingen. Lira voegt daarom uit overwegingen van efficiency de beschikbare Kabel Radio Vergoedingen toe aan de uitkeringen die worden gedaan op basis van het Thuiskopie-repartitiereglement. Het gaat daarbij om auteursrechtelijk beschermde literaire, literair-dramatische en muziekdramatische werken en de daarop gebaseerde audioproducties die via de radio zijn uitgezonden. Journalistieke werken, zoals documentaires en reportages, komen in aanmerking voor een gewogen uitkering, mits ze vooraf zijn gescript.

Claim je vergoeding
Auteurs die al opgave Thuiskopie Audio hebben gedaan, krijgen automatisch hun Kabel Radio Vergoeding uitgekeerd bij dezelfde betaling. Deed je nog niet eerder opgave Thuiskopie Audio, maar zijn je tekstwerken wel uitgezonden op de radio? Claim dan alsnog via de portal van Lira.

Voor de opgavejaren 2015-2021 zullen de beschikbare nabetalingen evenredig worden verdeeld onder auteurs die eerder werk hebben geclaimd voor Thuiskopie Audio. Auteurs die over die jaren 2015-2021 een vergoeding hebben ontvangen voor Thuiskopie Audio krijgen automatisch de aanvullende vergoeding krijgen uitgekeerd. Hiervoor hoef je zelf niets te doen.

Controleer je leenrechtgegevens

Lira bereidt de berekening voor van de leenrechtvergoeding over 2022. Het betreft de verdeling van leenrechtvergoedingen voor werken die zijn uitgeleend door Nederlandse openbare bibliotheken.

Wij verzoeken je om je werken in de categorieën boeken, luisterboeken en/of multimedia via Lira’s webportal te controleren. Om correct te kunnen uitkeren dienen de gegevens volledig en kloppend te zijn.

Bij de berekening van de leenrechtvergoeding zijn onder andere van belang de eerste verkoopprijs van het werk (de ‘boekprijs’), jouw rol in het werk en het procentuele aandeel daarin. Door op een titel te klikken zie je de relevante gegevens. Staat bij jouw ‘boekprijs’ een 0, geef dan zelf de correcte boekprijs aan ons door via de portal of het contactformulier. Anders kunnen wij jouw uitkering niet goed berekenen.

Bij de berekening van de leenrechtvergoeding zijn onder andere van belang de eerste verkoopprijs van het werk (de ‘boekprijs’), jouw rol in het werk en het procentuele aandeel daarin. Door op een titel te klikken zie je de relevante gegevens. Staat bij jouw ‘boekprijs’ een 0, geef dan zelf de correcte boekprijs aan ons door via de portal of het contactformulier. Anders kunnen wij jouw uitkering niet goed berekenen.

Tot slot vragen wij je om je persoonsgegevens te controleren. Vul je ook je bsn en geboortedatum in? Lira is verplicht om deze gegevens te vragen.

Feestelijke bekendmaking winnaars Gedichtenwedstrijd

Op zaterdag 19 maart 2022 verzamelden dichters zich in de Brakke Grond in Amsterdam, waar de winnaars van de Gedichtenwedstrijd bekend werden gemaakt. Ook werd de gedichtenbundel ‘Niets eeuwig dan het ogenblik’ gepresenteerd, met daarin de honderd beste gedichten die door een ‘voorjury’ waren geselecteerd uit 6002 inzendingen van 1703 dichters. Op deze zaterdag was het aan de jury om haar eindoordeel te vellen.

De derde-prijswinnaar August Tholen (midden) wordt geflankeerd door juryleden Virginie Platteau en Dean Bowen (links) en Liesbeth Lagemaat en Andy Fierens (rechts) die de honneurs van Lieke Gorter en Ruth Lasters waarnemen. | Foto: Sanne Peper

Nog wat onwennig zo kort na de coronalockdowns heet presentator Andrea van Pol de ‘gebundelde’ dichters en hun achterban welkom bij de prijsuitreiking van de Gedichtenwedstrijd. Hier wordt jaarlijks het beste Nederlandstalige gedicht bekroond. Uit een vissenkom met genummerde pingpongballen selecteert Andrea (met een mondkapje als blinddoek) steeds een genomineerde dichter om een gedicht voor te dragen. In de zaal is ook het muzikale duo Clean Pete, dat hun favoriete gedichten op muziek heeft gezet en onder begeleiding van gitaarspel ten gehore brengt. De zaal is onder de indruk van het stemgeluid van beide zangeressen.

‘Van het een komt het ander’
‘Kringspieren zijn de ogen van het heelal’, klinkt het als Hanneke Middelburg haar gedicht ‘Woensdag’ voordraagt. Het blijkt een gevoelig gedicht te zijn over Middelburgs zus die aan anorexia lijdt. Rikkert Zuiderveld (bekend van het duo Elly en Rikkert) brengt het sonnet ‘Matthäus Passion’ ten gehore. Hij zegt structuur nodig te hebben, zowel bij liedjes als bij gedichten, en kiest daarom steeds voor het sonnet.

 Evenals de gedichten zijn Andrea van Pols korte interviews met de dichters heel persoonlijk. Zo gaat het dichter Robin Veen (‘Ik praat mijn eigen zinnen na’) naar eigen zeggen ‘redelijk’. Wat hem nu precies drijft tot het schrijven van poëzie, hij weet het niet: ‘Van het een komt het ander’. 

Abrikozen
Dan is het eindelijk tijd om de winnaars bekend te maken. Even lijken we weer terug in coronatijd: twee van de drie winnaars zijn afwezig en bellen in wegens coronaklachten. Zo lovend als de jury (bestaande uit Dean Bowen, Liesbeth Lagemaat, Andy Fierens, Virginie Platteau en Lieke Marsman) is over de winnaars, zo streng is zij over een ander deel van de inzendingen. ‘Mooie titels of eerste strofes met prachtige gestes werden met een strik aan het einde de nek omgedraaid’, aldus het juryrapport.

Dat geldt natuurlijk niet voor de winnaars: August Tholen (derde prijs, € 1.500), Lieke Gorter (tweede prijs, € 3.000) en Ruth Lasters (eerste prijs, € 10.000). Via een livestream vanuit Antwerpen neemt de Vlaamse Lasters vereerd haar prijs in ontvangst. Onder het pseudoniem Paul Bellemans wint zij met een 'gedicht zo kwetsbaar als een abrikoos', aldus de jury, met de volgende slotregels: ‘dat men zijn frigo vol vlekkerige, harig geworden abrikozen / aanzien kan voor een kast vol door- en doorversleten / tennisballen voor de training van / de ballenrapers, die weergaloze vangers van / het onbedoelde.’

Lees de prijswinnende gedichten terug op de website van Prijs de Poëzie.

De Gedichtenwedstrijd wordt financieel mede mogelijk gemaakt door Stichting Lira Fonds.

Jasper Laros