Sensuele Censuur – De Vertaalslag 2012
Op maandag 5 maart organiseerde de Werkgroep Literair Vertalers van de VvL samen met de SLAA de jaarlijkse Vertaalslag . Thema was dit jaar de (on)vrijheid van de vertaler: van rijmdwang tot politieke censuur. De slag werd een zinderende avond vol erotiek, duivels en engelen.
De behandeling van de politieke censuur werd toegespitst op China. Sinuloog Mark Leenhouts legde uit hoe met name vertalingen van non-fictie getroffen werden en dat romans over het algemeen weinig weerstand vonden, behalve dan op het gebied van seks en religie, niet een heel onbelangrijk deel van de hedendaagse Nederlandse roman. Zo bleek masturbatie in het Chinees vertaald te worden als 'je zelf troosten' en moesten in Komt een vrouw bij de dokter een groot deel van de seksscenes sneuvelen. Men zou verwachten dat die ingrepen worden uitgevoerd door ambtenaren, maar in de meeste gevallen zijn de redacteuren en vertalers, uit vrees voor hun baan, de politiek voor.
Veel Chinese vertalers moeten het vertalen combineren met ander werk. Ze verdienen veel minder dan hun Nederlandse collega's, maar zien dan weer wel hun naam in grote letters op het omslag prijken. De vertaler van Balzac werd zelfs geëerd met een standbeeld.
Zowel het duo Bindervoet en Henkes als musicalvertaalster Martine Bijl vertelden over het verplicht terugvertalen naar het Engels, zodat rechthebbenden kunnen lezen wat er met hun lied, gedicht of verhaal gebeurd is. Vaak levert dit bizarre teksten op die geen enkel recht doen aan het denkwerk van de vertalers. Bindervoet en Henkes klaagden over het feit dat ze 'Here comes the sun' van George Harrison niet mochten vertalen als 'Hier komt de sneeuw', dat uiteindelijk als 'alternative take' toch nog een plaatsje kreeg in hun verzamelde Beatlesvertalingen. Martine Bijl gaf als voorbeeld van onzinnige censuur Disney's verzet tegen haar vertaling van 'super-cali-fragil-istic-expi-alid-ocious' uit de musical Marry Poppins. Schoorvoetend had Disney haar toegestaan 'super-cali-fragil-istic-expi-a-tastisch' te gebruiken.
Het hoogtepunt van avond was de literaire vertaling van een erotisch fragment uit een Bouquetreeksboek door Rob van der Veer. Zijn vertaling was twee keer zo lang als de vertaling die de Nederlandse lezeressen voorgeschoteld krijgen. Bovendien was de passage ook minstens dubbel zo smeuïg, waardoor het niet om een romantische roman, maar om lichte porno leek te gaan. De werkelijke vertalers van de Bouquetreeks moeten lichaamsdelen of lichaamssappen weglaten, elke erotische scène romantisch maken en qua lengte de hete scènes af laten koelen en halveren. Het leken wel Chinese taferelen.
Na dit leermoment was het tijd voor de uitreiking van de Vertaalengel en de Vertaalduivel. De Vertaalengel werd toegekend aan Dóra Károlyi van de voormalige Hungarian Book Foundation. Károlyi werd een instituut genoemd en iemand die 'altijd voor de vertalers klaar stond' en 'met haar enthousiasme in belangrijke mate bijgedragen heeft aan de successen van de Hongaarse literatuur in de wereld'.
De tegenhanger van de Vertaalengel, de Vertaalduivel, ging naar Het juiste woord, het woordenboek van synoniemen, antoniemen en woordvelden dat aan vernieuwing toe is en eigenlijk in digitale vorm uitgebracht zou moeten worden. De uitgever was verhinderd, maar accepteerde de duivel schriftelijk en legde uit hoe het te kostbaar zou zijn om het boek bij te werken. De totstandkoming van Het juiste woord was namelijk echt monnikenwerk geweest, dat eerst door een Jezuïeten priester en later door een pater belangeloos werd uitgevoerd.
Zo kwamen tijdens deze avond, het verhevene, het heilige en het platte op een informatieve en vermakelijke wijze samen en leerden we dat censuur zich lang niet alleen beperkt tot dictatuur en musical, maar ook in de Nederlandse supermarkt ruim voorradig is.
TB